Clamorous Being: 21/10/2010-Περί διαλόγου ΙΙΙ (Το τραύμα του πραγματικού)

Clamorous Being: 21/10/2010-Περί διαλόγου ΙΙΙ (Το τραύμα του πραγματικού)

Κωστας Χριστόπουλος

Είπαμε λοιπόν, στην προηγούμενη σχετική ανάρτηση, ότι στην αστική κοινωνία η κυρίαρχη κωδικοποίηση του διαλόγου είναι με όρους αμοιβαίας σύμβασης. Και αυτό σημαίνει ότι ο αστικός διάλογος, ο διάλογος που η αστική κοινωνία εξιδανικεύει και εξυψώνει σε συνώνυμο της δημοκρατίας (βλ. Περί διαλόγου Ι), έχει την ίδια δομική μορφή όπως και οι εργασιακές σχέσεις υπό το κράτος του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.

Ποια είναι τα βασικά υπονοήματα της σύλληψης του διαλόγου ως σύμβασης μεταξύ δύο; Τα ίδια ακριβώς με αυτά που υπονοεί η συμβασιακή αντίληψη των σχέσεων στον καπιταλιστικό τρόπο παραγαγωγής. Δηλαδή:

1) επιμονή στην αντίληψη των δύο μερών ως τυπικά ίσων: ισοοβαρών, με ίσα δικαιώματα και ίσες υποχρεώσεις. Αυτό σημαίνει ότι ο αστικός διάλογος υποτίθεται (και πρέπει να δώσουμε όλο το βάρος σ’ αυτό το “υποτίθεται”) ότι δεν αναδεικνύει “νικητή” (όπως, ας πούμε, ο ομηρικός διάλογος ή ο διάλογος στον ώριμο Πλάτωνα). Όντας συμβασιακού χαρακτήρα, ο αστικός διάλογος είναι επίσης διάλογος που δεν καταλήγει, γιατί η κατάληξη που χαρακτηρίζει παλαιότερα ήδη διαλόγου δικαιώνει πάντα ρητά έναν από τους δύο (που σημαίνει, κατανέμει την ισχύ [Όμηρος] ή την αλήθεια [Πλάτωνας] στη μία πλευρά). Ο αστικός διάλογος παρουσιάζεται ως αυτοσκοπός, όπως αυτοσκοπός είναι βέβαια και ο απορητικός διάλογος στον πρώιμο Πλάτωνα, αλλά με μια κρίσιμη διαφορά: στον αστικό διάλογο η ισότητα των μερών σημαίνει επίσης απόλυτη ισότητα των προτάσεών τους, και η απόλυτη αυτή ισότητα προτάσεων τις καθιστά αδιάφορες ως προς το περιεχόμενό τους. Ο αστικός διάλογος δεν οδηγεί στο θάμβος απέναντι στον κόσμο, στην απορία που προηγείται της έλευσης της φιλοσοφικής ρήξης, αλλά σε ένα ομαλό, χωρίς ρηξιγενείς και καινοτόμες προοπτικές πινγκ-πονγκ, όπως αυτό των υπνωτικά προβλέψιμων, πρωτόγονων ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Στον αστικό διάλογο δεν γίνονται μάχες ζωής και θανάτου· σκοράρονται απλώς κενά οντολογικής ουσίας points.

2) επιμονή, συνεπώς, στην απόκρυψη και καταστολή των πραγματικών ανισοτήτων: όπως και στις καπιταλιστικές συμβασιακές σχέσεις, αποκρύπτεται και καταστέλλεται κάθε τι που υπενθυμίζει τις συντριπτικές πραγματικές ανισότητες που κρύβονται πίσω από την φορμαλιστική, νομικίστικη ισότητα: ανισότητες παιδείας, εν προκειμένω, ανισότητες προϋποθέσεων λόγου, ανισότητες μεταξύ ασύμβατων σημείων εκκίνησης και ασύμβατων στόχων. Η δήλωση της ανισότητας στα πλαίσια του καθαγιασμένου από την αστική κοινωνία διαλόγου αποτελεί ένδειξη κακών τρόπων: ο αστός βρίσκει στον διάλογο αυτό που δεν βρίσκει κανένα λόγο να βρει πουθενά αλλού· την επιβεβαίωση της ιδέας ότι είμαστε όλοι ίσοι. Αντί για την πραγματική ισότητα, ο αστικός διάλογος πριμοδοτεί την μισο-μνησίκακη, μισο-ανήμπορη ισοπέδωση των πάντων. Είναι το μπλέντερ όπου ο πιο οξύνους και διεισδυτικός συλλογισμός συγχωνεύεται με την πιο ανόητη και κενόλογη παπαγαλία, όπου προτάσεις αλήθειας αλέθονται με προτάσεις χωρίς αλήθεια, όπου η θαρραλέα κατάφαση στην δυνατότητα ισοζυγίζεται με τα αντιδραστικά ανακλαστικά του άγχους και της αγωνίας, και όπου ο λόγος μεταμορφώνεται σε άμορφη μάζα, σε πολτό από τα πιο ετερογενή και ασύμβατα μεταξύ τους στοιχεία. Όπως αποδεικνύουν και κάποιοι “φίλοι” της μεταμοντέρνας αριστεράς, η “καθαρότητα” είναι ύποπτο πράγμα από τη σκοπιά του αστικού διαλόγου της εποχής μας. Τα πάντα είναι μίξη, πολυμέρεια, ετερογένεια, “σύνθεση”. Η βίαια αίρεση των ποιοτικών διαφορών ανάμεσα σε ριζικά ασύμβατες ιδέες και είδη λόγου γίνεται αυτό που μας προσφέρεται στη θέση της πραγματικής ισότητας. Και έτσι, όπως έλεγε ο Αντόρνο, βιβλία που αν ζωντάνευαν θα έπαιζαν γροθιές μεταξύ τους, κάθονται δίπλα-δίπλα σαν μπιμπελό στο καθησυχασμένο ράφι της αστικής βιβλιοθήκης.

Τι αφήνει εκτός του πεδίου του αντιληπτού και βιώσιμου η μονοκρατορία αυτής της εννοιολόγησης του διαλόγου; Ή, για να το θέσω αλλιώς, στην καταστολή ποιών δυνατοτήτων συμβάλλει;

Η θέση μου είναι ότι αυτό που ο αστικός διάλογος καταστέλλει, αυτό που καταδικάζεται στην σιωπή μέσα στην φλύαρη και επικοινωνιολατρική σφαίρα της αστικής κοινωνίας, είναι στην ουσία δύο δυνατότητες:

α) Η φιλοσοφία

β) Η πολιτική

Γιατί και με ποιον τρόπο καταστέλλονται οι δυνατότητες αυτές όσο η προστασία του διαλόγου όπως τον εννοεί η αστική κοινωνία (και τον εννοεί, όπως είδαμε στο Περί διαλόγου ΙΙ, αρκετά διαφορετικά από κάθε προηγούμενη κοινωνία που στοχάστηκε τον διάλογο) παραμένει το τοτέμ και ταμπού της σκέψης για το διάλογο;

Θα απαντήσω συνοπτικά και ανεκδοτολογικά. Ας πάρουμε, σε ότι αφορά την φιλοσοφική διαδικασία, ένα απόσπασμα από τη Θεωρία του υποκειμένου του Alain Badiou, που αφορά τον διάλογο μεταξύ φιλοσόφων και στοχαστών του παρελθόντος:

Κάθε επιστήμη δημιουργεί ένα κόμμα. Απλά κοιτάξτε τα συνέδρια των επιστημόνων.

Θα πείτε ότι τίποτε δεν μεταδίδεται από αυτή την πλευρά των πραγμάτων; Όχι, θα χρειαστεί μόνο να διαβάσετε τις μεγάλες αυτές ανταλλαγές επιστολών του 17ου αιώνα ανάμεσα στον Ντεκάρτ, τον Φερμά, τον Πασκάλ και άλλους, επιστολές για τις οποίες ο άξιος πατήρ Μερσέν λειτούργησε μονάχος του ως ταχυδρομική υπηρεσία, για να εξασφαλίσει ότι κάποιου είδους καινοτομία μπορεί να συλληφθεί στην πράξη και να μεταδοθεί από αυτή. Παρ’ όλα αυτά, αυτό (η καινοτομία) πολύ συχνά επισυμβαίνει μέσα από την ακατάδεκτη τροπή αυτού που παραμένει σιωπηλό, στα περιθώρια του κειμένου, από την καθαρά συγκεκριμένη εμφάνιση μιας κρυφής γενικής αρχής. Το πόσο οι μεγάλοι αυτοί της σκέψης σπρώχνουν την έλλειψη εμπιστοσύνης και τη σιωπή στα άκρα ένας θεός το ξέρει. Ο κεραυνός της ρηξιγενούς επικοινωνίας βάζει φωτιά στα ξερά κλαδιά της υπεκφυγής.

Από μόνες τους, οι επιστολές αυτές δείχνουν ότι […] η συγκέντρωση δύναμης απαιτεί, για την ενική της μετάδοση, την εξάρτηση από την υπεκφυγή, την ένταση και από μια λοξή μορφή ευγενικής έλλειψης εμπιστοσύνης, η τέχνη της οποίας φτάνει στην κορύφωσή της ανάμεσα στους κλασικούς. Πράγματι, θα υποτιμούσαμε την πραγματικότητα αν λέγαμε ότι ο Ντεκάρτ και ο Φερμά ή ο Πασκάλ και η σκιά του Ντεκάρτ δεν συμπαθιόντουσαν. Είναι μέσα από τη θεμελιώδη έλλειψη αγάπης μεταξύ τους που κυκλοφορεί η δύναμη της αλήθειας.
(Θεωρία του υποκειμένου, αγγλική έκδοση, σελ. 40).

Θα συνεχίσουμε με την ανάλυση αυτού του αποσπάσματος σε ό,τι αφορά τις συνεπαγωγές του, καθώς και με την ανάλυση της πολιτικής ως ασύμβατου άλλου ως προς τον αστικό διάλογο στην επόμενη σχετική ανάρτηση.

αναδημοσίευση από Clamorous Being

 link

http://clamorous-being.blogspot.com/2010/10/21102010.html?spref=fb

η φωτογραφία από το web site kostas christopoulos
http://www.kostaschristopoulos.com/