(Από το 1ο Σεμινάριο για τα Τεχνικά γραπτά του Φρόυντ)
1. Τι λένε τα γουρουνάκια
Πριν προχωρήσουμε σε μια σύντομη αναφορά τριών περιπτώσεων,θα μείνουμε στον τρόπο που εικονογραφείται η λειτουργία της ομιλίας.Είναι ένας μύθος του Λακάν,εμπνευσμένος από τη ραψωδία Κ του Ομήρου,και συγκεκριμένα από το επεισόδιο της Κίρκης.
Όταν ο Οδυσσέας έφτασε στο "πλεούμενο νησί" του θεού των ανέμων,ο Αίολος του έκανε ένα δώρο.Έκλεισε ερμητικά μέσα σε ένα ασκί τους ανέμους που όριζε και το χάρισε στον Οδυσσέα.Χάρη σ αυτή την έυνοια,ο ήρωας μπόρεσε μέσα σε δέκα μέρες να φτάσει κοντά στο νησί του και να αντικρύσει τη γενέθλια γη.
Αλλά,για κακή του τύχη,έπιασε τότε τους συντρόφους του μια κρίση ζηλοφθονίας.Εκτός από τα λάφυρα της Τροίας,οι θεοί του κάνουν δώρα χρυσάφια κι ασήμια,ενώ εμείς που κάνουμε το ίδιο ταξίδι γυρνάμε πίσω με άδεια χέρια.Και οι "νηπιοι" έταιροι άνοιξαν το ασκί για να δουν τι έχει μέσα,με αποτέλεσμα να ξαναγυρίσουν σπρωγμένοι από τους ελευθερωμένουος ανέμους στο σημείο από το οποίο είχαν ξεκινήσει.
Όταν έφτασαν στο νησί της Κίρκης,μια ομάδα ανιχνευτών προχώρησε στο κέντρο του νησιού,όπου ήταν το παλάτι της μάγισσας.Η Κίρκη τους καλοδέχτηκε κι έστρωσε τραπέζι,βάζοντας όμως στο κρασί τους το βοτάνι της λημοσύνης.Μετά τους άγγιξε με το ραβδί της,τους μεταμόρφωσε σε γουρουνια,τους έκλεισε στο χοιροστάσιο και εξακολούθησε να τους φροντίζει,αλλά ετούτη τη φορά με βελανίδια "που οι χοίροι οι χαμοκύλητοι να τρώνε συνηθάνε".Ένας από αυτούς,ο Ευρύλοχος,φοβήθηκε το δόλο και δεν μπήκε στο παλάτι.Είδε τι έγινε κι έτρεξε να ειδοποιήσει τον Οδυσσέα.Εκείνος κίνησε μόνος του για το παλάτι για να δει τι θα κάνει.Ευτυχώς,στο δρόμο του συνάντησε τον Ερμή,που του έδωσε ένα αντίδοτο για τις γητειές της μάγισσας.Έπειτα o "φιλέταιρος" αρχηγός πρόσφερε το κορμί του στην Κίρκη και με την γλύκα του έρωτα,μαλάκωσε την καρδιά της και την έπεισε να απελευθερώσει τους συντρόφους του από τα μάγια.Αυτό όμως που ο ποιητής της Οδύσσειας αποσιωπά είναι τι έλεγαν τα γουρουνάκια στο χοιροστάσιο,που παρά την αλλαγμένη τους μορφή διατήρησαν το άνθρώπινο μυαλό τους.Ο Λακάν υποχρώθηκε λοιπόν να κινητοποιήσει τη φαντασία του για τους σκοπούς της εικονογράφησης.
"Το θέμα της μεταμόρφωσης μας ενδιαφέρει,επειδή θέτει το ζήτημα του ορίου ανάμεσα στο ανθρώπινο και στο ζωικό.Μεταμορφώθηκαν λοιπόν οι σύντροφοι του Οδυσσέα σε γουρούνια...
" Αλλά θα πρέπει να υποθέσουμε οτι διατήρησαν κάποιους δεσμούς με τον ανθρώπινο κόσμο,αφού επικοινωνούν μέσα στο χοιροστάσιο που είναι κι αυτό μια μικρή κοινωνία.Επικοινωνούν για να εκφράσουν τις διάφορες ανάγκες τους ~ την πείνα,τη δίψα,τη διάθεση για συνεύρεση,το ομαδικό τους πνεύμα"(σ.264)
Τα ζώα εκφράζουν άμεσα τις ανάγκες τους,και μάλιστα με σημεία κατανοητά για τους ανθρώπους,όπως συμβαίνει στα οικιακά ζώα."Υπάρχει ένας κώδικας στα ζώα από τη στιγμή που υπάρχει κάποιος που τον εννοεί"(σ.265).Στον άνθρωπο,η ικανοποίηση της ανάγκης περνά μέσα από τη ζήτηση και η ζήτηση διατυπώνεται με επιλογές και συνδυασμούς μέσα από ένα γλωσσικό σύστημα.Άρα,δε μας φτάνει η "έκφρση των αναγκών" για να ξεχωρίσουμε την ανθρώπινη ομιλία.
Αν όμως τα ζώα εκφράζουν απευθείας,χωρίς αμφιβολία και εξαπάτηση ό,τι αισθάνονται,μήπως θα μπορούσαμε να διακρίνουμε την ανθρώπινη ομιλία από την έκφραση της αμφιθυμίας;
"Υπάρχει αυτό που ονομάζουμε αμφιθυμία στο επίπεδο των αισθημάτων.Γιατί ο Οδυσσέας ως οδηγός ήταν μάλλον επαχθής για τους συντρόφους του.Εντούτοις,από τη στιγμή που μεταφορφώθηκαν σε χοίρους έχουν λόγους να νοσταλγούν την παρουσία του..". "Μετανιώμουμε γι' αυτό που κάναμε στον Οδυσσέα,λυπούμαστε που δεν είναι μαζί μας,νοσταλγούμε την διδασκαλία του,εκείνο που αντιπροσώπευε για την ύπαρξή μας" ( σ.264).
Η αμφιθυμία δεν είναι αμελητέα διάσταση."Αρκεί όμως να κάνει το γρύλισμα ομιλία; Όχι,γιατί η συγκινησιακή αμφιθυμία του γρυλίσματος είναι από τη φύση της μιαν ασύστατη πραγματικότητα."(ίδιο)
Για να υπάρξει ανθρώπινη ομιλία,πρέπει να πιστωθεί : να μας κάνει να πιστέψουμε σε κάτι ή να κάνει κάτι πιστευτό."Τι θέλουν να πιστεύουν γρυλίζοντας οι σύντροφοι του Οδυσσέα μεταμορφωμένοι σε γουρούνια; - ότι έχουν ακόμα κάτι ανθρώπινο.Θέλουν να εκφράσουν την νοσταλγία τους για τον Οδυσσέα,διεκδικούν να αναγνωριστούν ως σύντροφοι του Οδυσσέα.
"Σε αυτή τη διάσταση τοποθετείται βασικά η ομιλία.Είναι ουσιωδώς ένα μέσο αναγνωρίσεως"(ίδιο).
Όμως τι είναι εκείνο που πρέπει να αναγνωριστεί στην αναλυτική εμεπιρία; Είναι η συμβατικά εννούμενη " πραγματικότητα" των κυρίαρχων (αντι)κοινωνικών σχέσεων και του κοινού(αμερικανικού) νου; Ή μήπως πρόκειται για την πραγματικότητα έτσι όπως την εννοούν οι ρεαλιστικές γνωσιοθεωρίες και τα σύγχρονα απότοκά τους των λεγόμενων "γνωστικών μαθήσεων" ;
2. Ο λόγιος που έτρωγε ως λογοκλόπος ( φρέσκα μυαλά )
Πρόκειται για μια περίπτωση που αναφέρει σε ένα άρθρο του ο Έρνστ Κρις,ένας από τους τρεις κύριους εκπροσώπους της αμερικανικής απόκλισης από τη φροϋδική θεωρία - της λιγόμενης ψυχολογίας του Εγώ.
Το υποκείμενο του Κρις ανήκει στο χώρο της διανόησης,αλλά έχει ένα σοβαρό πρόβλημα με τη συγγραφή.Έχει το αίσθημα ότι είναι λογοκλόπος.
Εντούτοις,καταφέρνει να τελειώσει ένα κείμενο.Αλλά κάποια μέρα πηγαίνει στην συνεδρία και δηλώνει στον αναλυτή του ότι όλη η εργασία του βρίσκεται ήδη στο δημοσιευμένο άρθρο ενός άλλου.
Ο Κρις θέλησε να εξακριβώσει αν ετούτη η αυτοκατηγορία ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα.Διάβασε λοιπόν το εν λόγω άρθρο και το συνέκρινε με το κείμενο του αναλυόμενου.Πράγματι ,υπήρχαν σημεία στα οποία ετίθετο το ίδιο ζήτημα.Αλλά οι αναπτύξεις και οι θέσεις της εργασίας ήταν εντελώς πρωτότυπες.Αυτό,κατά τον Κρις,ήταν το αφετηριακό σημείο της όποιας ερμηνείας.
Ποια είναι η αντίδραση του υποκειμένου μετά τις διαβεβαιώσεις του αναλυτή ότι οι φόβοι του περί λογοκλοπής είναι ανυπόστατοι,ότι δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα;Αμέσως μετά τη συνεδρία,πήγε σε μια συνοικία της Νέας Υόρκης με εξωτικά εστιατόρια και περίεργα μενού και σε κάποιο από αυτά έφαγε ένα πιάτο που του άρεσε ιδιαίτερα -" φρέσκα μυαλά ".
Η αλήθεια του υποκειμένου δεν είναι λοιπόν εκείνο που ανταποκρίνεται στα πράγματα,αλλά αυτό που ανταποκρίνεται στην επιθυμία.
απόσπασματα
ΛΑΚΑΝΙΑΔΑ
Τα σεμινάρια του Ζακ Λακάν 1953-1963
ΜΟΥΣΤΑΦΑ ΣΑΦΟΥΑΝ
εκδόσεις ΚΕΔΡΟς
=====================================
1. Τι λένε τα γουρουνάκια
 |
| John William Waterhouse - 'Circe Invidiosa' |
Όταν ο Οδυσσέας έφτασε στο "πλεούμενο νησί" του θεού των ανέμων,ο Αίολος του έκανε ένα δώρο.Έκλεισε ερμητικά μέσα σε ένα ασκί τους ανέμους που όριζε και το χάρισε στον Οδυσσέα.Χάρη σ αυτή την έυνοια,ο ήρωας μπόρεσε μέσα σε δέκα μέρες να φτάσει κοντά στο νησί του και να αντικρύσει τη γενέθλια γη.
Αλλά,για κακή του τύχη,έπιασε τότε τους συντρόφους του μια κρίση ζηλοφθονίας.Εκτός από τα λάφυρα της Τροίας,οι θεοί του κάνουν δώρα χρυσάφια κι ασήμια,ενώ εμείς που κάνουμε το ίδιο ταξίδι γυρνάμε πίσω με άδεια χέρια.Και οι "νηπιοι" έταιροι άνοιξαν το ασκί για να δουν τι έχει μέσα,με αποτέλεσμα να ξαναγυρίσουν σπρωγμένοι από τους ελευθερωμένουος ανέμους στο σημείο από το οποίο είχαν ξεκινήσει.
Όταν έφτασαν στο νησί της Κίρκης,μια ομάδα ανιχνευτών προχώρησε στο κέντρο του νησιού,όπου ήταν το παλάτι της μάγισσας.Η Κίρκη τους καλοδέχτηκε κι έστρωσε τραπέζι,βάζοντας όμως στο κρασί τους το βοτάνι της λημοσύνης.Μετά τους άγγιξε με το ραβδί της,τους μεταμόρφωσε σε γουρουνια,τους έκλεισε στο χοιροστάσιο και εξακολούθησε να τους φροντίζει,αλλά ετούτη τη φορά με βελανίδια "που οι χοίροι οι χαμοκύλητοι να τρώνε συνηθάνε".Ένας από αυτούς,ο Ευρύλοχος,φοβήθηκε το δόλο και δεν μπήκε στο παλάτι.Είδε τι έγινε κι έτρεξε να ειδοποιήσει τον Οδυσσέα.Εκείνος κίνησε μόνος του για το παλάτι για να δει τι θα κάνει.Ευτυχώς,στο δρόμο του συνάντησε τον Ερμή,που του έδωσε ένα αντίδοτο για τις γητειές της μάγισσας.Έπειτα o "φιλέταιρος" αρχηγός πρόσφερε το κορμί του στην Κίρκη και με την γλύκα του έρωτα,μαλάκωσε την καρδιά της και την έπεισε να απελευθερώσει τους συντρόφους του από τα μάγια.Αυτό όμως που ο ποιητής της Οδύσσειας αποσιωπά είναι τι έλεγαν τα γουρουνάκια στο χοιροστάσιο,που παρά την αλλαγμένη τους μορφή διατήρησαν το άνθρώπινο μυαλό τους.Ο Λακάν υποχρώθηκε λοιπόν να κινητοποιήσει τη φαντασία του για τους σκοπούς της εικονογράφησης.
"Το θέμα της μεταμόρφωσης μας ενδιαφέρει,επειδή θέτει το ζήτημα του ορίου ανάμεσα στο ανθρώπινο και στο ζωικό.Μεταμορφώθηκαν λοιπόν οι σύντροφοι του Οδυσσέα σε γουρούνια...
" Αλλά θα πρέπει να υποθέσουμε οτι διατήρησαν κάποιους δεσμούς με τον ανθρώπινο κόσμο,αφού επικοινωνούν μέσα στο χοιροστάσιο που είναι κι αυτό μια μικρή κοινωνία.Επικοινωνούν για να εκφράσουν τις διάφορες ανάγκες τους ~ την πείνα,τη δίψα,τη διάθεση για συνεύρεση,το ομαδικό τους πνεύμα"(σ.264)
Τα ζώα εκφράζουν άμεσα τις ανάγκες τους,και μάλιστα με σημεία κατανοητά για τους ανθρώπους,όπως συμβαίνει στα οικιακά ζώα."Υπάρχει ένας κώδικας στα ζώα από τη στιγμή που υπάρχει κάποιος που τον εννοεί"(σ.265).Στον άνθρωπο,η ικανοποίηση της ανάγκης περνά μέσα από τη ζήτηση και η ζήτηση διατυπώνεται με επιλογές και συνδυασμούς μέσα από ένα γλωσσικό σύστημα.Άρα,δε μας φτάνει η "έκφρση των αναγκών" για να ξεχωρίσουμε την ανθρώπινη ομιλία.
Αν όμως τα ζώα εκφράζουν απευθείας,χωρίς αμφιβολία και εξαπάτηση ό,τι αισθάνονται,μήπως θα μπορούσαμε να διακρίνουμε την ανθρώπινη ομιλία από την έκφραση της αμφιθυμίας;
"Υπάρχει αυτό που ονομάζουμε αμφιθυμία στο επίπεδο των αισθημάτων.Γιατί ο Οδυσσέας ως οδηγός ήταν μάλλον επαχθής για τους συντρόφους του.Εντούτοις,από τη στιγμή που μεταφορφώθηκαν σε χοίρους έχουν λόγους να νοσταλγούν την παρουσία του..". "Μετανιώμουμε γι' αυτό που κάναμε στον Οδυσσέα,λυπούμαστε που δεν είναι μαζί μας,νοσταλγούμε την διδασκαλία του,εκείνο που αντιπροσώπευε για την ύπαρξή μας" ( σ.264).
Η αμφιθυμία δεν είναι αμελητέα διάσταση."Αρκεί όμως να κάνει το γρύλισμα ομιλία; Όχι,γιατί η συγκινησιακή αμφιθυμία του γρυλίσματος είναι από τη φύση της μιαν ασύστατη πραγματικότητα."(ίδιο)
Για να υπάρξει ανθρώπινη ομιλία,πρέπει να πιστωθεί : να μας κάνει να πιστέψουμε σε κάτι ή να κάνει κάτι πιστευτό."Τι θέλουν να πιστεύουν γρυλίζοντας οι σύντροφοι του Οδυσσέα μεταμορφωμένοι σε γουρούνια; - ότι έχουν ακόμα κάτι ανθρώπινο.Θέλουν να εκφράσουν την νοσταλγία τους για τον Οδυσσέα,διεκδικούν να αναγνωριστούν ως σύντροφοι του Οδυσσέα.
"Σε αυτή τη διάσταση τοποθετείται βασικά η ομιλία.Είναι ουσιωδώς ένα μέσο αναγνωρίσεως"(ίδιο).
Όμως τι είναι εκείνο που πρέπει να αναγνωριστεί στην αναλυτική εμεπιρία; Είναι η συμβατικά εννούμενη " πραγματικότητα" των κυρίαρχων (αντι)κοινωνικών σχέσεων και του κοινού(αμερικανικού) νου; Ή μήπως πρόκειται για την πραγματικότητα έτσι όπως την εννοούν οι ρεαλιστικές γνωσιοθεωρίες και τα σύγχρονα απότοκά τους των λεγόμενων "γνωστικών μαθήσεων" ;
2. Ο λόγιος που έτρωγε ως λογοκλόπος ( φρέσκα μυαλά )
Πρόκειται για μια περίπτωση που αναφέρει σε ένα άρθρο του ο Έρνστ Κρις,ένας από τους τρεις κύριους εκπροσώπους της αμερικανικής απόκλισης από τη φροϋδική θεωρία - της λιγόμενης ψυχολογίας του Εγώ.
Το υποκείμενο του Κρις ανήκει στο χώρο της διανόησης,αλλά έχει ένα σοβαρό πρόβλημα με τη συγγραφή.Έχει το αίσθημα ότι είναι λογοκλόπος.
Εντούτοις,καταφέρνει να τελειώσει ένα κείμενο.Αλλά κάποια μέρα πηγαίνει στην συνεδρία και δηλώνει στον αναλυτή του ότι όλη η εργασία του βρίσκεται ήδη στο δημοσιευμένο άρθρο ενός άλλου.
Ο Κρις θέλησε να εξακριβώσει αν ετούτη η αυτοκατηγορία ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα.Διάβασε λοιπόν το εν λόγω άρθρο και το συνέκρινε με το κείμενο του αναλυόμενου.Πράγματι ,υπήρχαν σημεία στα οποία ετίθετο το ίδιο ζήτημα.Αλλά οι αναπτύξεις και οι θέσεις της εργασίας ήταν εντελώς πρωτότυπες.Αυτό,κατά τον Κρις,ήταν το αφετηριακό σημείο της όποιας ερμηνείας.
Ποια είναι η αντίδραση του υποκειμένου μετά τις διαβεβαιώσεις του αναλυτή ότι οι φόβοι του περί λογοκλοπής είναι ανυπόστατοι,ότι δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα;Αμέσως μετά τη συνεδρία,πήγε σε μια συνοικία της Νέας Υόρκης με εξωτικά εστιατόρια και περίεργα μενού και σε κάποιο από αυτά έφαγε ένα πιάτο που του άρεσε ιδιαίτερα -" φρέσκα μυαλά ".
Η αλήθεια του υποκειμένου δεν είναι λοιπόν εκείνο που ανταποκρίνεται στα πράγματα,αλλά αυτό που ανταποκρίνεται στην επιθυμία.
απόσπασματα
ΛΑΚΑΝΙΑΔΑ
Τα σεμινάρια του Ζακ Λακάν 1953-1963
ΜΟΥΣΤΑΦΑ ΣΑΦΟΥΑΝ
εκδόσεις ΚΕΔΡΟς
δημοσίευση από CaRiNa
=====================================
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου