Walter Benjamin-Για μια κριτική της βίας ( ΙV)

Walter Benjamin-Για μια κριτική της βίας 
(Tέταρτο και τελευτάιο Μέρος)

Σημείωση από τις εκδόσεις Εργαστήρι της Ελευθεριακής Κουλτούρας: Το κείμενο του Βάλτερ Μπένγιαμιν Zur Kritik Der Gewalt, Gesammelte Schriften, 1977, μετέφρασε από το γερμανικό πρωτότυπο ο Λεωνίδας Μαρσιανός. Η έκδοση ετοιμάστηκε στο Εργαστήρι της Ελευθεριακής Κουλτούρας με γενική επιμέλεια του Παναγιώτη Καλαμαρά Κυκλοφόρησε στην πόλη της Αθήνας το Καλοκαίρι του 2002 σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων και η χρήση είναι ελεύθερη γιο τους σκοπούς του κοινωνικού ανταγωνιστικού κινήματος με τη θερμή παράκληση να αναφέρονται οι πηγές.

Επεξεργασία: Praxis

Η δικαιοσύνη είναι η αρχή[Prinzip] κάθε θεϊκής θέσης σκοπών και η εξουσία αρχή[Prinzip] κάθε μυθικής θέσπισης νόμων. Μια εφαρμογή της δεύτερης αρχής με τρομερές συνέπειες συναντάται στο πολιτειακό δίκαιο. Στον τομέα αυτό η χάραξη των συνόρων, δηλαδή το καθήκον ειρηνικής κατάληξης όλων των πολέμων της μυθικής εποχής είναι το πρωταρχικό φαινόμενο κάθε νομοθετικής βίας Στην περίπτωση αυτήφαίνεται καθαρά ότι αυτό που εγγυάται κάθε νομοθετική βία περισσότερο από κάθε απόκτηση ιδιοκτησίας είναι η εξουσία. Όπου χαράσσονται τα σύνορα, ο αντίπαλος δεν εκμηδενίζεται εντελώς του αναγνωρίζονται δικαιώματα, ακόμα και όταν η εξουσία του νικητή είναι απόλυτη. Και μάλιστα, κατά διαβολική αμφισημία, ίσα δικαιώματα: και για τα δύο συμβαλλόμενα μέρη υπάρχει η ίδια γραμμή την οποία δεν επιτρέπεται να περάσει κανείς .

Στην προκειμένη περίπτωση, εμφανίζεται σε τρομερά πρωτόγονη μορφή η ίδια μυθική αμφισημία των νόμων που δεν επιτρέπεται να υπερβεί κανείς στην οποία αναφέρεται με σατυρική διάθεση ο Ανατόλ Φρανς λέγοντας Απαγορεύεται εξίσου σε φτωχούς και πλούσιους η διανυκτέρευση κάτω από γέφυρες.Επίσης φαίνεται ότι ο Σορέλ θίγει μια όχι μόνο πολιτισμικοϊστορική αλλά και μια μεταφυσική αλήθεια, όταν υποθέτει ότι αρχικά κάθε δίκαιο ήταν προνόμιο των βασιλέων ήτων ευγενών, εν ολίγοις των ισχυρών˙και αυτόπαραμένει έτσι mutatis mutandis, όσο συνεχίζει να υφίσταται. Επειδή απότην πλευρά της βίας που είναι σε θέση από μόνη της να εγγυηθείτο δίκαιο, δεν υπάρχει ισότητα, αλλά στην καλύτερη περίπτωση, ισοδυναμία ως προς τη βία.

Η πράξη της χάραξης των συνόρων είναι όμως σημαντικήγια την κατανόηση του δικαίου από μια άλλη οπτική γωνία. Οι νόμοι και τα χαραγμένα σύνορα παρέμεναν, τουλάχιστον στα αρχαία χρόνια, άγραφοι νόμοι. Ο άνθρωποςμπορούσε να τουςυπερβεί χωρίςνα το καταλάβει και τότε υπόκειται σε εξιλασμό. Γιατίη παρέμβαση του δικαίου που προκαλείη παράβαση του άγραφου και άγνωστου νόμου δεν ονομάζεται τιμωρία, αλλά εξιλασμός Όμως αν και λόγω ατυχίαςπλήττεται κάποιοςανυποψίαστος αυτόμε τη λογική του δικαίου δεν θεωρείται συγκυριακό αλλά μοίρα, που για μια ακόμα φορά παρουσιάζει εδώ τη μεγαλόπρεπη της αμφισημία. 

Ήδη ο Χέρμαν Κοέν σε μια σύντομη παρατήρηση του για την αντίληψη που είχε η αρχαιότητα για τη μοίρα, αναφέρεται σ’αυτή ως συνειδητοποίηση που καθίσταται αναπόφευκτη, καθώς η τάξη πραgμάτων τηςείναι εκείνη που προφανώς προκαλεί και επιφέρει αυτή την παράβαση, αυτή την πτώση10. Σ’ αυτό το πνεύμα δικαίου ανάγεται ακόμη και η σύγχρονη γενική αρχή σύμφωνα με την οποία η άγνοια νόμου δεν προστατεύει απότην τιμωρία, ακριβώς όπως επίσης ο αγώνας για γραπτό δίκαιο στην κοινοτική ζωή της πρώιμης αρχαιότητας πρέπει να νοείται ως εξέγερση κατάτου πνεύματος της μυθικής θέσπισης κανόνων.

Μακράν απότο να εγκαινιάζει μια καθαρή σφαίρα, η μυθική εκδήλωση της άμεσης βίας εμφανίζεται βαθύτατα ταυτισμένη με κάθε έννομη βία κι έτσι η υποψία ως προς τη βλαβερότητα της ιστορικής λειτουργίας της καθίσταται βεβαιότητα, ενώη καταστροφήτηςγίνεται καθήκον. Αυτό ακριβώςτο καθήκον θέτει, σε τελική ανάλυση, το ζήτημα σχετικάμε μια καθαρή άμεση βία που θα μπορούσε να θέσει τέρμα στη μυθική βία. Όπωςσε όλα τα επίπεδα ο θεός αντιτίθεται στο μύθο, έτσι και η θεϊκή βία αντιτίθεται στη μυθική βία. Και μάλιστα δείχνει την αντίθεση της με κάθε τρόπο. Αν η μυθική βία θεσπίζει το δίκαιο, η θεϊκή καταστρέφει το δίκαιο˙αν η πρώτη θέτει όρια, η δεύτερη τα καταστρέφει απεριόριστα˙αν η μυθική βία ενοχοποιείκαι ταυτόχρονα τιμωρεί η θεϊκή βία εξιλεώνει˙αν η πρώτη απειλεί η δεύτερη χτυπάει˙αν η πρώτη είναι αιματηρή η δεύτερη είναι θανάσιμη αναίμακτα.

Ο μύθος της Νιόβης, ως παράδειγμα βίας, μπορεί να αντιταχθεί στην κρίση του θεού για τον κόκκινο Κόρε11. Πλήττει τους προνομιούχους, τους λευίτες, τους πλήττει απροειδοποίητα και χωρίς προηγουμένως να τους έχει απειλήσει, τους χτυπά ασταμάτητα μέχρι να τους εξολοθρεύσει. Ταυτόχρονα όμως ενέχει κάτι λυτρωτικό και δεν πρέπει να παραγνωριστεί η βαθιά σχέση μεταξύ του αναίμακτου και του λυτρωτικού χαρακτήρα αυτής της βίας. Γιατί το αίμα είναι το σύμβολο της γυμνής ζωής. Η ενεργοποίηση της έννομης βίας ανάγεται χρονικά, πράγμα που δεν μπορεί να παρουσιαστεί αναλυτικότερα στο σημείο αυτό, στην ενοχοποίηση της γυμνής φυσικής ζωής, η οποία μεταβιβάζει στους ζωντανούς, αθώους και δυστυχείς, την τιμωρία η οποία"εξιλεώνει" την ενοχή της γυμνής ζωής και επιπλέον λυτρώνει τους ένοχους, όχι όμως από την ενοχή, αλλά από το δίκαιο. Επειδή, με τη γυμνή ζωή παύει η κυριαρχία του δικαίου επί των ζωντανών.

Η μυθική βία είναι αιματηρή εξουσία πάνω στη γυμνή ζωή για λογαριασμό της εξουσίας, ενώ η θεϊκή βία είναι καθαρή εξουσία πάνω στο σύνολο της ζωής για λογαριασμό όλων των ζωντανών. Η πρώτη απαιτεί θυσία, η δεύτερη τη δέχεται. Αυτή η θεϊκή βία δεν πιστοποιείται μόνο μέσω της θρησκευτικής παράδοσης, αλλά παρουσιάζει τουλάχιστον μια επικυρωμένη εκδήλωση ακόμα και στη σύγχρονη ζωή. Η εκπαιδευτική βία, η οποία στην τελειοποιημένη μορφή της βρίσκεται εκτός δικαίου, είναι μία από τις εκδηλώσεις της.

Αυτές οι εκδηλώσεις, λοιπόν, δεν ορίζονται μέσω των θαυμάτων που κάνει άμεσα ο θεός, αλλά μέσω της εξιλεωτικής στιγμής τους που χτυπά αναίμακτα και τελικά, μέσω της απουσίας κάθε νομοθεσίας. Στο πλαίσιο αυτό είναι μάλιστα δικαιολογημένο να αποκαλέσει κανείς τη βία αυτή καταστροφική˙ καταστροφική όμως μόνο σχετικά, λαμβάνοντας υπόψη τα αγαθά, το δίκαιο, τη ζωή και τα παρόμοια, και ποτέ απόλυτα, λαμβάνοντας υπόψη την ψυχή του ζωντανού. Μια τέτοια έκταση καθαρής ή θεϊκής βίας σίγουρα θα προκαλέσει, ιδίως σήμερα, τις σκληρότερες επιθέσεις και θα αντιμετωπιστεί με το επιχείρημα ότι λογικά συνεπάγεται ενίοτε και την ύπαρξη της θανατηφόρας βίας ανθρώπου εναντίον άλλου ανθρώπου.

Ωστόσο, αυτός ο ισχυρισμός δεν είναι αποδεκτός. Γιατί η ερώτηση"μπορώ να φονεύσω;"αντικρούεται με την αμετάκλητη απάντηση, δίκην εντολής,"ου φονεύσεις". Η εντολή αυτή προηγείται της πράξης, ακριβώς όπως ο θεός θα την"απέτρεπε". Αλλά ακριβώς όπως μπορεί να μην είναι ο φόβος της τιμωρίας που επιβάλλει την υπακοή, η εντολή καθίσταται ανεφάρμοστη, ασύμμετρη, μόλις πραγματοποιηθεί η πράξη. Από αυτή την εντολή δεν προκύπτει καμία κρίση. Επομένως, δεν μπορεί να αναγνωριστεί εκ των προτέρων ούτε σαν θεϊκή κρίση, ούτε σαν η αιτία της.

Για τον λόγο αυτό κάνουν λάθος όσοι βάσει της εντολής καταδικάζουν μια βίαιη ανθρωποκτονία. Δεν πρόκειται για μέτρο κρίσης, αλλά για οδηγό του πράττειν του ενεργούντος ατόμου ή της κοινότητας, που πρέπει από μόνες τους να προβληματιστούν γι’ αυτή και, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, να αναλάβουν την ευθύνη για την παράβλεψη της˙ έτσι το αντελήφθη και ο Ιουδαϊσμός, ο οποίος αρνείται ρητά την καταδίκη της ανθρωποκτονίας σε περίπτωση αυτοάμυνας. Ωστόσο, εκείνοι οι στοχαστές που έχουν την αντίθετη γνώμη, βασίζονται σ’ ένα προηγούμενο θεώρημα, με το οποίο προσπαθούν να θεμελιώσουν ακόμη και την ίδια την εντολή.

Πρόκειται για τη θεωρία της ιερότητας της ζωής, την οποία δέχονται είτε όταν πρόκειται για τη ζωή των ζώων ή ακόμη και των φυτών, είτε όταν περιορίζεται στην ανθρώπινη. Η επιχειρηματολογία τους, σε μια ακραία περίπτωση, παραδείγματος χάρη της επαναστατικής θανάτωσης του καταπιεστή, έχει ως εξής :"αν δεν φονεύσω, δεν θα εγκαθιδρύσω ποτέ το παγκόσμιο βασίλειο της δικαιοσύνης... έτσι σκέφτεται ο ευφυής τρομοκράτης... Εμείς όμως τους λέμε ότι πάνω από την ευτυχία και τη δικαιοσύνη μιας ύπαρξης... βρίσκεται η ύπαρξη καθεαυτό"12. Αν και αναμφισβήτητα αυτός ο τελευταίος ισχυρισμός είναι εσφαλμένος και μάλιστα άκομψος, αναδεικνύει επίσης το καθήκον αναζήτησης της αιτίας της εντολής όχι πλέον στην επίδραση της πράξης στον δολοφονημένο, αλλά στην επίδραση της στον θεό και τον ίδιο τον αυτουργό.

Ο ισχυρισμός ότι η ύπαρξη καθαυτή βρίσκεται υψηλότερα από τη δίκαιη ύπαρξη, είναι λαθεμένος και άνευ βαρύτητας, αν ύπαρξη δεν σημαίνει κάτι άλλο από γυμνή ζωή -και στον εν λόγω συλλογισμό αυτό σημαίνει. Εμπεριέχει, ωστόσο, μια αδιάψευστη αλήθεια, στην περίπτωση που η ύπαρξη (ή καλύτερα η ζωή) -λέξεις οι οποίες, όπως συμβαίνει αντίστοιχα με τη λέξη ειρήνη, λόγω της αμφισημίας τους χρήζουν διευκρίνησης για το ποια εκ των δύο σφαιρών αφορούν- σημαίνει τη μη αναγώγιμη, συνολική κατάσταση που είναι ο"άνθρωπος"˙ εφόσον θέλει να πει ότι το μη είναι του ανθρώπου είναι κάτι πιο φοβερό από το (αναντίρρητα υποταγμένο) μη-είναι-ακόμα του δίκαιου ανθρώπου.

Απ’αυτή την αμφισημία αντλεί ο εν λόγω ισχυρισμός την αληθοφάνεια του. Ο άνθρωπος σε καμία περίπτωση δεν ταυτίζεται με τη γυμνή ζωή του, τουλάχιστον όχι περισσότερο από ότι με οποιαδήποτε άλλη από τις καταστάσεις ή τις ιδιότητες του, ούτε καν με τη μοναδικότητα της σωματικής του ύπαρξης. Όσο ο άνθρωπος είναι ιερός (ή έστω εκείνη η ζωή εντός του που είναι απαράλλακτα παρούσα στη γήινη ζωή, στο θάνατο και μετά απ’ αυτόν) τόσο στερούνται ιερότητας οι συνθήκες ύπαρξης του, η σωματική, ευάλωτη στα χτυπήματα των συνανθρώπων του, ζωή του. 

Τι η διαφοροποιεί τότε ουσιωδώς από αυτή των ζώων και των φυτών; Το ότι ακόμα κι αν αυτά ήταν ιερά, κάτι τέτοιο δεν θα οφειλόταν στο ότι απλώς και μόνο είναι έμβια, στο ότι υπάρχουν στη ζωή. Θα άξιζε τον κόπο μια μελέτη της προέλευσης του δόγματος της ιερότητας της ζωής.

Πάντως, είναι σχετικά πρόσφατη η τελευταία πλανημένη προσπάθεια της αποδυναμωμένης παράδοσης της Εσπερίας να αναζητήσει τη χαμένη αγιότητα στην κοσμολογική αδιαπερατότητα. (Η παλαιότητα όλων των θρησκευτικών εντολών εναντίον του φόνου δεν σημαίνει τίποτα, γιατί αυτές θεμελιώνονται σε άλλες ιδέες απ’ ό,τι το μοντέρνο θεώρημα). Τέλος, πρέπει να σκεφτεί κανείς, ότι αυτό που εδώ αναφέρεται ως ιερό ήταν για την αρχαία μυθική σκέψη ο στιγματισμένος φορέας ενοχής: η γυμνή ζωή.

Η κριτική της βίας είναι η φιλοσοφία της ιστορίας της. Και είναι η "φιλοσοφία" αυτή . τηςιστορίας, διότι μόνο η ιδέα της εξέλιξης της καθιστά δυνατή μια κριτική, οξυδερκή και αποφασιστική προσέγγιση στα χρονικά της δεδομένα. Ένα βλέμμα στραμμένο μόνο προς το εγγύς μέλλον, το περισσότερο που μπορεί να κάνει είναι να συλλάβει μια διαλεκτική άνοδο και κάθοδο στη διαμόρφωση της βίας ως βίας που θεσπίζει και ως βίας που συντηρεί το δίκαιο.

Αυτός ο νόμος της ταλάντωσης τους βασίζεται στο ότι κάθε βία που συντηρεί το δίκαιο αποδυναμώνει έμμεσα τη νομοθετική βία που εκπροσωπείται εντός της (στην πορεία αυτής της μελέτης έχουν υποδειχτεί ορισμένα σχετικά συμπτώματα). Αυτό διαρκεί μέχρις ότου είτε νέες μορφές βίας, είτε αυτές που προηγουμένως καταπιέζονταν, νικήσουν την έως τώρα νομοθετική βία και έτσι εδραιώσουν ένα νέο δίκαιο, προορισμένο με τη σειρά του να παρακμάσει. Η ρήξη μ’ αυτόν τον μαγικό κύκλο των μυθικών μορφών του δικαίου, η αναστολή του δικαίου μαζί με όλες τις μορφές βίας που στηρίζει και το στηρίζουν, τελικά λοιπόν η κατάργηση της κρατικής εξουσίας, θα εγκαινιάσει μια νέα ιστορική περίοδο.

Αφού η κυριαρχία του μύθου στη σημερινή περίοδο είναι ήδη εδώ και κει διερρηγμένη, η επερχόμενη εποχή δεν είναι τόσο πολύ μακρινή, ώστε να μην μπορεί να αρθρωθεί ένας λόγος κατά του δικαίου. Αν όμως διαπιστώνεται ότι υπάρχει καθαρή και άμεση υπόσταση της βίας, ακόμα και πέραν του δικαίου, τότε καθίσταται εμφανές ότι επαναστατική βία είναι δυνατή και επιπλέον, με ποιο όνομα μπορεί η υπέρτατη εκδήλωση καθαρής βίας να καταλάβει τη θέση της μεταξύ των ανθρώπων.

Λιγότερο δυνατή και ακόμα λιγότερο επιτακτική για τους ανθρώπους είναι η απάντηση στο κατά πόσο η καθαρή βία υπήρξε πραγματικότητα σε κάποια συγκεκριμένη περίπτωση. Διότι μόνον η μυθική βία και όχι η θεϊκή αναγνωρίζεται ως τέτοια μετά βεβαιότητας, εκτός κι αν πρόκειται για μη συγκρίσιμα αποτελέσματα, καθώς η εξιλεωτική δύναμη της βίας δεν είναι εμφανής στους ανθρώπους.

Για μια ακόμα φορά, όσον αφορά την καθαρή, θεϊκή βία, όλες οι αιώνιες μορφές είναι επιτρεπτές, αυτές που ο μύθος μπαστάρδεψε με το δίκαιο. Μπορεί να εμφανιστεί σ’ έναν αληθινό πόλεμο ακριβώς όπως το πλήθος εμφανίζεται εν είδη θείας δίκης απέναντι στον εγκληματία. Ωστόσο, είναι απορριπτέα κάθε μυθική βία, δηλαδή κάθε βία που θεσπίζει δίκαιο και η οποία μπορεί αλλιώς να αποκληθεί βία που άρχει. Απορριπτέα όμως είναι και η βία που συντηρεί το δίκαιο, που το υπηρετεί, ή αλλιώς η βία που διοικεί. Η θεϊκή βία, η οποία είναι σύμβολο και σφραγίδα, αλλά ποτέ μέσο της ιερής εκτέλεσης, μπορεί να αποκληθεί βία που κυριαρχεί.

10 Herman Cohen, Ethnik des reines Willens, 2η έκδοση, Βερολίνο 1907, σ. 362.

11 [σημείωση του Μεταφραστή:] Ο Κόρε είναι βιβλική μορφή που μαζί με 250 συντρόφους του εξεγέρθηκε

εναντίον του Μωϋσή κατά τη διάρκεια της περιπλάνησης των Εβραίων στην έρημο. Σύμφωνα με την Παλαιά Διαθή-

κη άνοιξε η γη και τον κατάπιε, ενώ η φωτιά που ξέσπασε μετά έκαψε και τους υπόλοιπους αμφισβητίες της εξουσίας

του Μωϋσή.

12 Kurt Hiller, Anti-Kain, Ein Nachwort […] εις: Das Ziel. Jahrbuecher fuer geistige Politik. Εκδ. Kurt Hiller,

τ. 3, Μόναχο 1919, σελ. 25.__

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ από το blog PRAXIS

τo link

 http://wwwpraxisred.blogspot.com/2011/06/walter-benjamin-t-t.html

αρχική ανάγνωση από Radical Desire

==================================================================