Λακάν και Nτερριντά : Η επιστροφή του κλεμμένου γράμματος

 Αναδημοσίευση από το 

"αληthεια" 

 

Δημήτρις Βεργέτης

Λακάν και Nτερριντά : 

Η επιστροφή του κλεμμένου γράμματος

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

                        Ο Λακάν είχε ανοίξει ένα πρωτότυπο, άγνωστο ερώτημα: τι επισυμβαίνει στην Επιστήμη, που στην μετακαρτεσιανή θέσμισή της  συγκροτείται διακλείοντας το υποκείμενο, όταν τέμνεται με την ψυχανάλυση, που έχει ως προϋπόθεση του λόγου της ακριβώς την έννοια του υποκειμένου; Ο Ντερριντά άνοιξε ένα ανάλογο ερώτημα, άγνωστο πριν απ’ αυτόν: τι επισυμβαίνει στην φιλοσοφία όταν καλείται να λάβει υπόψη της το λόγο και την εμπειρία της ψυχανάλυσης; Ασφαλώς όχι τίποτα, αντίθετα με ό,τι αφήνει να εννοηθεί η φιλοσοφική παράδοση. Εξ ου και ο συνεχής, αμφιθυμικός διάλογος του με τον Φρόυντ και το Λακάν. Ο διάλογος όμως ποιού Ντερριντά; Είναι πλέον κοινός τόπος ότι υπάρχουν, σχηματικά δύο Ντερριντά που συνάπτονται και διαχωρίζονται μεταξύ τους μέσω της Kehre της Στροφής.

1. Προσπαθώ να σκιαγραφήσω το κατώφλι αυτής της Kehre, καθότι αποτελεί αναγκαία συνθήκη τόσο για την κατανόηση του ιδίου όσο και του διαλόγου του με την ψυχανάλυση – ειδικότερα με το Λακάν.

2. Εξ ου και ο δεύτερος άξονας του κειμένου μου: πως μεταφράζεται η επίπτωση της Kehre στην στάση του Ντερριντά απέναντι στο λακανικό εγχείρημα; Εντοπίζω λοιπόν και σχολιάζω μια ουσιώδη μετατόπιση. Απ’ ότι έχω υπόψη μου,  η υπάρχουσα βιβλιογραφία επ’ αυτού του θέματος είναι μια λευκή σελίδα. Υπάρχουν «δύο» ντερρινταϊκές αναγνώσεις του Λακάν. Η μια θεματοποιημένη, η άλλη υφέρπουσα μέσα στη διασπορά θραυσμάτων, εμβόλιμων νύξεων,διακριτικών αναψηλαφήσεων.

3. Ποια είναι η φιλοσοφική αιχμή της ντερρινταϊκής  κριτικής στο Σεμινάριο; Και συνακόλουθα : τι είδους κάμψη ή άμβλυνση επέφερε η Kehre σ’ αυτή την αιχμή; Προεξοφλώντας την απάντηση θα σημειώσω ότι αυτή η αιχμή συνίσταται στην κριτική που ασκείται σε μια λέξη, την πλέον ανθεκτική και κυρίως την πλέον αινιγματική λέξη του δυτικού λόγου : α–λήθεια. Όχι στον στρουκτουραλισμό του και στα σωσσυρικά του ερείσματα.

 4. Ποια ήταν η κλινική αιχμή της ντερρινταϊκής ένστασης απέναντι στην προβληματική του «Σεμιναρίου»; Χαριτολογώντας, με την δέουσα εννοιολογική αυστηρότητα και χωρίς να προδίδω κατ’ ελάχιστον τον πυρήνα τη σκέψης του Ντερριντά, θάλεγα ότι το συμπερασματικό εξαγόμενο της αποδόμησης του Σεμιναρίου είναι συνοψίσιμο στην θέση ότι ο υπερβατολογικός πριαπισμός του Φαλλού αποτελεί το μείζον σύμπτωμα του μεταφυσικού Ταχυδρόμου της αλήθειας. Η συζήτηση λοιπόν οδηγείται αναπόφευκτα στην ιστορική αντιδικία για τον Φαλλοκεντρισμό και την φαλλοκεντρική στοιχείωση του ασυνειδήτου. Ως γνωστόν κατέληξε στην ενοχοποίηση των υπερβατολογικών προνομίων που ο Λακάν είχε εκχωρήσει στην Bedeutung του φαλλού. Ο σχετικός φάκελος ξανανοίγει προς αναψηλάφηση των δεδομένων του υπό το φως ενός προσκομιζόμενου ευρήματος που, χωρίς να ακυρώνει συνολικά την ντερρινταϊκή διάγνωση, επιφέρει διάψευση της κεντρικής κατηγορίας πέραν ενός παραγνωρισμένου σεμιναριακού ορίου (L’ angoisse, 1963). Αναρριπίζοντας την παλινδικία του φαλλού,προτείνω επίσης μια δεύτερη οπτική γωνία αναθεώρησης των δεδικασμένων, προσφεύγοντας μάλιστα σ’ ορισμένες έννοιες προσφιλείς στον Ντερριντά, όπως ο φετιχισμός.

5.Αναμφίβολα τα πράγματα δεν είναι μονοσήμαντα. Αναφέρθηκα στον διάλογο του Ντερριντά με τον Φρόυντ και τον Λακάν. Χάρη σ’ αυτόν μπόρεσε να σφυρηλατήσει μια ανήκουστη πρόταση, αδιανόητη για τον φιλοσοφικό λόγο, που συνάπτει με προκλητική ευρηματικότητα την αλήθεια και τον φετιχισμό. Κανείς στην ιστορία της σκέψης δεν είχε διανοηθεί να εντοπίσει στην εθελοτυφλία του φετιχισμού την αρχή αποκρυπτογράφησης και ταυτοποίησης του καθεστώτος της αλήθειας. Συγκεκριμένα, κανένα αυτί δεν είχε συλλάβει το θρόισμα του φετιχιστικού Fort- Da που υφαίνει τα μυστηριώδη πέπλα της. Κανένας στοχαστής δεν είχε εντοπίσει το Fort- Dasein της αλήθειας, για να παραφράσω τον Ντερριντά. Όπως το συνόψιζε ο ίδιος, «παραφράζοντας τον Φρόυντ, που το διατυπώνει για το παρόν/απόν πέος, ..., πρέπει να αναγνωρίσουμε στην αλήθεια «το φυσιολογικό πρότυπο του φετίχ»». Είναι αυτονόητο πως ούτε οι φιλόσοφοι ούτε οι ψυχαναλυτές αισθάνονται άνετα μπροστά σε μια τέτοια εννοιολογική περίπτυξη, θεωρώντας την αυθόρμητα παρά φύσιν. Όχι όμως ο Λακάν, από τον οποίο δεν διέφυγε η περιπλοκή του πέπλου, της αλήθειας και του φετίχ, ήδη από το τρίτο σεμινάριο. Το φετιχιστικό πέπλο της αλήθειας στεγάζει την υπερβατολογική διεύθυνση του φαλλού. Θ’ ανοίξουμε λοιπόν αυτό το περίεργο, πρωτότυπο και σχετικά άγνωστο κεφάλαιο.

6  Ο Ντερριντά, ειδικότερα ο προς της Kehre, λιάνισε με αποδομητική αναλγησία τον Φουκώ, τον Λέβι-Στρως, τον Λεβινάς, τον Λακάν, τον Τζον Ρ. Σερλ, το Ρικέρ κτλ. Στιγματίστηκε για την υποτιθέμενη εριστικότητα του ύφους του και την προκλητική αποποίηση των ακαδημαϊκών συμβάσεων, του πολιτικώς ορθού και τη ιδεοληπτικώς υπαγορευόμενης αβροφροσύνης. Πρόκειται για μια διάσταση αναπόσπαστη των κορυφαίων φιλοσοφικών χειρονομιών του, που οι διάφοροι ταγοί του ακαδημαϊκώς ορθού, αλλά και οι διάφοροι εκκλησιαζόμενοι των μεγάλων αφηγήσεων και των μικρών δογμάτων, αξιοποίησαν με δυσφημιστική υστεροβουλία για να συσκοτίσουν την αδαμάντινη διαύγεια των περίτεχνων επιχειρημάτων του και να εκτρέψουν την συζήτηση σε θέματα υφολογικού ήθους ή ακαδημαϊκής ευταξίας. Είναι λοιπόν ζωτικής σημασίας για μια έντιμη και γόνιμη πρόσληψη του έργου του, να φέρουμε στο φως ορισμένες άδηλες εννοιολογικές παραμέτρους του ντερρινταϊκού στυλ. Θα χρειαστεί πάντως να επανέλθουμε σε άγνωστες πτυχές της οικονομίας που διέπει την γραφή του Ντερριντά και σ’ ό,τι διακυβεύεται στις αποφάσεις της…

=======================================