ΠΟΝΤΟΣ ( ΙΙΙ )

ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΑ:

ΜΕΓΑΛΟ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ-ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΕΠΙ ΚΟΜΝΗΝΩΝ

χάρτης 

Στα 1204 μετά την κατάληψη  της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους,ο εγγονός του Ανδρόνικου Α' ,ίδρυσε στην νοτιοανατολική ακτή της Μαύρης Θάλασσας την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας (Απρίλιος 1204).Η Τραπεζούντα,στολίδι του Πόντου, "η κεφαλή και οφθαλμός ολοκλήρου της Ασίας", αποτελώντας σπουδαίο ναυτιλιακό και ναυπηγικό κέντρο από τον 8ο αιώνα,είχε επαφή με τους Πατσινάκους,Ρώσους και Χαζάρους,μέσω του Καυκάσου με την Αρμενία και  την Σαμαρεία,και από το Νότο με την Συρία και τις Ελληνικές πόλεις Αμισό (Σαμψούντα),Σινώπη και Αμάστρα.

Περιβαλλόταν από τείχη που χωρίζοντας σε τρία τμήματα και φτάναν μες την θάλασσα.Σιγά-σιγά ομως επεκτάθηκε και έξω από τα τείχη εξαιτίας της αυξήσεως του πληθυσμού της.Χαρακτηριστικά της ήταν τα όμορφα οικοδομήματα,οι καλά οργανωμένες αγορές(παζάρια),το λιμάνι και τα ναυπηγεία,τα προάστεια με τα γραφικά σπιτάκια και τους κήπους.Εύφορη γη,εκτεταμένες καλλιέργειες,βοσκοτόπια,εμπόριο και ναυπηγική ήταν εκείνα τα οικονομικά στοιχεία που την πρόβαλαν σ' ένα από τα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα του Βυζαντίου.

Ιδιαίτερα μεγάλη σημασία απέκτησε μετά τον 11ο αιώνα μετά τις νίκες του Βυζαντίου στην Μεσοποταμία και την προσάρτηση της Μεγάλης Αρμενίας.Σιγά-σιγά όμως και απειλιτικά άρχισαν να εμφανίζονται οι Τούρκοι, οι οποίοι εκμεταλλευόμενοι εσωτερικά προβλήματα που απασχολούσαν την εποχή εκείνη το Βυζάντιο,εγκαθίστανται  στην Μικρά Ασία, καταλαμβάνοντας την Σινώπη.Η ανακατάληψή της όμως από τον Μανουήλ Κομνηνό, απομακρύνει τον 12ο αιώνα την απειλή των Τούρκων και δίνει τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο εμπόριο της Ανατολής στην Τραπεζούντα.

Προβλήματα όμως εμφανίζονται και πάλι,αυτή τη φορά από τους Ιταλούς Γενουάτες.Αυτοί επεκτείνοντας συνεχώς την ισχύ και επιρροή τους στην Μαύρη Θάλασσα κατάφεραν να συνάψουν συμφωνία με τον Μανουήλ Α΄ ,ιδρύοντας μάλιστα και δική τους παροικία μέσα στην Τραπεζούντα(1300).Από τότε άρχισε η παρακμή της πόλεως.Ήταν μάλιστα αυτοί οι Γενουάτες,οι οποίοι αφού εξόρμησαν στην Κριμαία,συνέχισαν βάζοντας φωτιά στα ναυπηγεία της Τραπεζούντας,αναγκάζοντας τον Αλέξιο Β' να συνεννοηθεί με τον ηγεμόνα της Σινώπης Τσελεμπή προκειμένου να τους διώξει.Ακολούθησαν δύο συνθήκες,αλλά οπωσδήποτε οι σχέσεις Τραπεζούντας-Γένουας είχαν κλονισθεί.Ιδιαίτερα μετά την ευνοϊκή πολιτική που είχαν αρχίσει να εφαρμόζουν οι Ενετοί,αντίπαλοι των Γενουατών.

Στα 1453,η Πόλη έπεσε στα χέρια των Τούρκων.Η Τραπεζούντα όμως παρόλες τις αντιξοότητες που αντιμετώπιζε συνέχισε να αντιστέκεται ώσπου τελικά κατελήφθη και αυτή από τους Τούρκους στα 1461.Ακολούθησε η μάυρη εποχή της σκλαβιάς,της Τουρκοκρατίας.Ήταν μάλιστα τόσο καταστροφική η λαίλαπα των κατακτητών που δεν επέστρεψε παρά να σώζονται σήμερα ελάχιστα δείγματα του Ελληνικού στοιχείου στην πόλη ,με κορυφαία το φρούριο και την ακρόπολη,φωτεινούς φάρους των ενδόξων και λαμπρών στιγμών που γνώρισε η παλιά αυτή Ελληνική αποικία.

Ο ΠΟΝΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ

Μετά την άλωση της Τραπεζούντας και την κατάκτηση του Πόντου από τους Τούρκους άρχισε η φυγή των κατοίκων από τους Τούρκους άρχισε η φυγή των κατοίκων από τα παράλια της χώρας.Άλλοι κατευθύνθηκαν προς τη Νότια Ρωσία,όπου βαθμιαία αφομοιώθηκαν με τον ιθαγενή ομόθρησκο πληθυσμό,ενώ άλλοι μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη,η οποία είχε ελαττωθεί σε πληθυσμμό μετά τις σφαγές και λεηλασίες των Τούρκων.Ήταν τότε που ο Σουλτάνος Μωάμεθ ζητούσε να προσελκύσει εποίκους από τις επαρχίες για να αυξήσει τον πληθυσμμό της τότε πρωτεύουσας της Τουρκίας.

Ο Χριστιανικός πληθυσμός όμως του Πόντου ελαττώθηκε και από τον εξισλαμισμό πολλών Χριστιανών,που έγινε είτε ακουσίως είτε εκουσίως και προκειμένου να σώσουν οι άνθρωποι εκείνοι τις ζωές και τις περιουσίες τους από τις απάνθρωπες διαθέσεις των Τούρκων.

Γρήγορα κατάλαβαν όμως οι κατακτητές ότι είχαν συμφέρον να ανέχονται τους Έλληνες προκειμένου να έχουν από τη μία φορολογήσιμο υλικό,και από την άλλη την εργασία καλών τεχνών και επαγγελματιών.

Έτσι άρχισε να παρατηρείται άνθιση στο εμπόριο,τις τέχνες και τα επαγγέλματα.Η σχετική αυτή όμως ευημερία των Χριστιανών δεν ήταν δυνατόν να μην προκαλέσει διωγμούς από τους Τούρκους,που είναι γνωστοί για την πλεονεξία και τις κατακτητικές τους διαθέσεις.Η κατάσταση μάλιστα έφτασε στο χειρότερό της σημείο τον 17ο αιώνα με την εμφάνιση των "δερεβέηδων",ανυπότακτων τιμαριούχων,που όχι μόνο εναντίον του σουλτάνου πολεμούσαν,αλλά καταπίεζαν και τους Χριστιανούς.

Έτσι άρχισε για πολλούς Έλληνες μια ακόμα περίοδος μεταναστεύσεως στην Ρωσία και Μολδοβλαχία.Άλλοι πάλι προτίμησαν να εξισλαμισθούν,όπως οι Έλληνες της περιοχής Όφεως,οι οποίοι μέχρι πριν λίγα χρόνια διατηρούσαν Ελληνικούς γλωσσικούς χαρακτήρες,Ελληνικές ονομασίες χωριών,και ωρισμένα πατροπαράδοτα έθιμα.

Το μεγαλύτερο όμως μέρος των Ελλήνων παρέμενε καρτερικά στην θρησκεία των πατέρων του,ιδιαίτερα στις περιφέρειες όπου υπήρχαν μοναστήρια.

Εκτός όμως από τους φανερούς Έλληνες Χριστιανούς υπήρχαν και οι λεγόμενοι "κρυπτοχριστιανοί".Αυτοί στα χωριά με μικτό ή αμιγή πληθυσμό ήταν γνωστοί στους περίοικους ομόθρησκους τους.Στις πόλεις όμως έκρυβαν την θρησκεία τους και από τους Χριστιανούς.Μόνον ο αρχιερέας τους γνώριζε και εκτός από αυτόν μερικοί εμπιστευτικοί ιερείς,οι οποίοι και βοηθούσαν τους κρυφούς Χριστιανούς να τελέσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα.

Μετά από πιέσεις των Χριστιανών Ευρωπαϊκών δυνάμεων η Τουρκική κυβέρνηση αναγκάστηκε να κηρύξει την ανεξιθρησκεία.Τότε οι περισσότεροι κρυπτοχριστιανοί επωφελήθηκαν από την ευκαιρία για να διακυρήξουν την αληθινή τους πίστη.Αυτό όμως τόνωσε τον Τουρκικό φανατισμό και έκανε την Τουρκική κυβέρνηση να υπαναχωρήσει στο θέμα της ανεξιθρησκείας το 1856.Έτσι χωρίς να ανγνωρίσει τους κρυπτοχριστιανούς σαν Έλληνες τους κατέγραψε σε διπλούς καταλόγους με τον χαρακτηρισμό "τενεσούρ" δηλ.αρνησίθρησκους μουσουλμάνους μεν,Τούρκους στην εθνικότητα δε,θέλοντας με αυτό τον τρόπο να τους υποχρεώσει σε στρατιωτική θητεία.Το ζήτημα των κρυπτοχριστιανών έπαψε να υφίσταται μετά από διαπραγματεύσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου και την καθιέρωση της στρατιωτικής θητείας σε όλους τους Χριστιανούς.

Ανεξάρτητα όμως από το ζήτημα αυτό οι Έλληνες πληθυσμοί του Πόντου άρχισαν να προοδεύουν μετά την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που εξαγγέλθηκαν στα 1839 και 1856 με το "Χάττι-Χουμαγιούν".Ιδιαίτερα μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο (1854-1856) αφότου ανεπύχθειη ατμοπλοία στον Εύξεινο Πόντο,η Τραπεζούντα έγινε και πάλι κέντρο εμπορίου προς το Ιράκ και την Περσία.Δεύτερη ερχόταν η Αμισός(Σαμψούντα)επίνειο της Καππαδοκίας, και τρίτη η Κερασούντα,λιμάνι της επαρχίας Κολωνίας.Στην Σαμψούντα έφτασαν πολλοί άποικοι από την Καππαδοκία,ακόμα και από την Κωνσταντινούπολη. Πολλούς αποίκους έστειλε η Καππαδοκία και στην περιοχή της Μπάφρας,σημαντικού κέντρου καλλιέργειας και εμπορίας καπνού.

Αξιοσημείωτη ήταν επίσης και η πνευματική ανάπτυξη των Ελληνικών πληθυσμών του Πόντου κατά την εποχή αυτή.Από τον 18ο ήδη αιώνα παρουσίαζε μεγάλη αίγλη το "Φροντιστήριο" της Τραπεζούντας έχοντας εξελιχθεί σ' ένα τέλειο γυμνάσιο.Ένα όμοιο με τρεις γυμνασιακές τάξεις ιδρύθηκε τον 19ο αιώνα στην Αργυρούπολη Χαλδίας,ενώ πλήρες Γυμνάσιο υπήρχε ήδη στην Αμισό και ημιγυμνάσια στις Κερασούντα,Κοτυώρα και Σινώπη.

Η πρόδος συνεχίστηκε και κατά την πρώτη οκταετία του 20ου αιώνα μέχρι το 1909, οπότε αφού επικράτησε το νεοτουρκικό καθεστώς,άρχισε τις διώξεις κατά του Ελληνικού στοιχείου σε ολόκληρη της Τουρκία,αλλά ειδικότερα στον Πόντο.

ΠΟΝΤΟΣ - Δ.Ν.Εφραιμίδη - Εκδόσεις ΠΕΛΑΣΓΟΣ

________~♈~________