Η Θυσία του Αβραάμ (δράμα)

The Sacrifice of Abraham (1635) by Rembrandt Harmensz van Rijn

Η Θυσία του Αβραάμ είναι ένα θρησκευτικό δράμα του 17ου αιωνα. που γράφτηκε στην Κρήτη από άγνωστο συγγραφέα. Από αρκετούς μελετητές έχει αποδοθεί στον Βιτσέντζο Κορνάρο εξαιτίας πολλών λεκτικών ομοιοτήτων ανάμεσα σε αυτό και τον Ερωτόκριτο. 

Δομή και υπόθεση 

Το έργο αποτελείται από 1144 ομοιοκατάληκτους στίχους. Δεν ακολουθεί την παραδοσιακή θεατρική δόμηση σε πρόλογο, σκηνές και πράξεις και χορικά, αλλά παραδίδεται ένα ενιαίο κείμενο. Η υπόθεση του έργου είναι το γνωστό επεισόδιο της Παλαιάς Διαθήκης: ο Θεός προστάζει τον Αβραάμ να θυσιάσει τον γιο του Ισαάκ. (Γένεση κεφ. 22) Ο πιστός Αβραάμ έπειτα από έντονη ψυχική δοκιμασία αποφασίζει να υπακούσει. Με μεγάλη προσπάθεια πείθει τη Σάρρα να αποδεχθεί την εντολή και προετοιμάζει τον Ισαάκ για το ταξίδι με πρόσχημα ότι θα θυσιάσουν ένα αρνί. Όταν φτάνουν στο βουνό όπου θα γίνει η θυσία, ο Αβραάμ ανακοινώνει στον Ισαάκ τον πραγματικό σκοπό του ταξιδιού τους και ο Ισαάκ προσπαθεί να τον μεταπείσει, αλλά τελικά υποκύπτει. Τη στιγμή που ο Αβραάμ ετοιμάζεται να τελέσει τη θυσία, εμφανίζεται ο άγγελος που λυτρώνει τον Ισαάκ και τον αντικαθιστά με ένα αρνί. Το έργο τελειώνει με την επιστροφή του Αβραάμ και του Ισαάκ και την προσευχή του Αβραάμ που υμνεί την παντοδυναμία του Θεού. 

Χαρακτήρας 

Ειδολογικά η Θυσία του Αβραάμ ανήκει στα βιβλικά δράματα. Δεν πρόκειται για μυστήριο, όπως υποστηριζόταν παλαιότερα. Το συγκεκριμένο επεισόδιο της Παλαιάς Διαθήκης ήταν δημοφιλές και είχε χρησιμοποιηθεί ευρύτατα στη Δύση τόσο στα μυστήρια όσο και στα βιβλικά δράματα. Σε ένα από αυτά τα έργα, το Lo Isach του Luigi Grotto, βασίζεται και η Θυσία του Αβραάμ. Όπως όμως συμβαίνει και με τα άλλα έργα της κρητικής λογοτεχνίας, η Θυσία δεν είναι απλή μετάφραση ή μίμηση. Ο ανώνυμος συγγραφέας έχει μείνει πιστός στην πλοκή του έργου του Grotto, αλλά σε κάποια σημεία έχει εισαγάγει σκηνές στη μέση περίπου του έργου, που περιορίζουν κάποιες δραματουργικές αδυναμίες του προτύπου και έχει δώσει έμφαση στην ανάλυση των χαρακτήρων και την απόδοση του εσωτερικού κόσμου τους. Σε αντίθεση με το πρότυπο και τις καθιερωμένες δραματικές συμβάσεις της εποχής, έχει καταργήσει τον πρόλογο και τα χορικά, ενώ από όλες τις μαρτυρίες της χειρόγραφης και έντυπης παράδοσης απουσιάζει η διαίρεση σε πράξεις και σκηνές. Απουσιάζει και η καθιερωμένη ενότητα χώρου και χρόνου, η οποία όμως δεν υπάρχει ούτε στο πρότυπο. Στην διάπλαση του χαρακτήρα και του ψυχικού κόσμου των προσώπων ο συγγραφέας διαφοροποιείται και από το πρότυπο, και από τις καθιερωμένες απεικονίσεις των άλλων αντίστοιχων έργων. 

Το πρόβλημα του συγγραφέα 

Ο πρώτος που διατύπωσε την υπόθεση ότι ο Βιτσέντζος Κορνάρος ήταν ο συγγραφέας της Θυσίας του Αβραάμ ήταν ο Στ. Ξανθουδίδης το 1915 και η πρόταση έγινε δεκτή έκτοτε από τους περισσότερους φιλολόγους. Οι μελετητές στηρίζονται σε ομοιότητες υφολογικές και στιχουργικές και παράλληλα χωρία μεταξύ των δύο έργων. Πρόβλημα παραμένει ωστόσο η χρονολόγηση του έργου σε σχέση με τον Ερωτόκριτο: υποστηρίζονται και οι δύο απόψεις, ότι είναι δηλαδή προγενέστερο το δράμα, και μάλιστα νεανικό έργο, ή ότι είναι μεταγενέστερο. Αν αξιολογήσει κανείς πάντως τις γλωσσικές μαρτυρίες, συμπεραίνει ότι γλωσσικά η Θυσία φαίνεται προγενέστερη του Ερωτόκριτου. Για τον χρόνο συγγραφής η μόνη ασφαλής ένδειξη που υπάρχει είναι ότι γράφτηκε πριν από το 1635, χρονολογία που σημειώνεται στο χειρόγραφο του έργου και μπορεί να είναι χρονολογία συγγραφής του έργου ή αντιγραφής του χειρογράφου. Η πρώτη περίπτωση βέβαια δεν μπορεί να ισχύει αν το έργο είναι του Κορνάρου, εκτός αν αποδειχθεί λανθασμένη η ταύτισή του με τον Βιτσέντζο Κορνάρο που πέθανε το 1613/4. Σίγουρο όμως είναι ότι γράφτηκε μετά το 1586, έτος πρώτης έκδοσης του ιταλικού προτύπου της. 

Διάδοση 

Υπάρχουν πολλοί μάρτυρες για την παράδοση του κειμένου, έντυποι και χειρόγραφοι. Κύριες πηγές είναι δύο, η πρώτη σωζόμενη έντυπη έκδοση του 1713 (Βενετία) και ένα χειρόγραφο γραμμένο σε λατινικούς χαρακτήρες (ο Νανιανός κώδικας Marc. gr. XI.19 (1394) της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης της Βενετίας, που περιέχει και άλλα κρητικά θεατρικά έργα). Η παλαιότερη μαρτυρημένη έκδοση είναι του 1696, η οποία όμως δεν σώζεται. Κανένας από τους δύο βασικούς μάρτυρες δεν παρέχει αξιόπιστο κείμενο: όπως συνέβαινε με τα περισσότερα έργα της εποχής, έχει υποστεί αλλαγές που αλλοίωσαν τον χαρακτήρα του. Στο χειρόγραφο έχει υποστεί μετατροπές που καθιστούν το κείμενο περισσότερο αφηγηματικό και λιγότερο δραματικό, ενώ στις εκδόσεις έγιναν παρεμβάσεις στον διαλεκτικό χαρακτήρα του, με σκοπό το κείμενο να καταστεί περισσότερο κατανοητό στο ευρύ κοινό. 

Το έργο ήταν δημοφιλές λαϊκό ανάγνωσμα και ως «ιστορία ψυχωφελεστάτη» έκανε 37 εκδόσεις μέχρι το 1874. Παραδίδεται επίσης άλλο ένα χειρόγραφο (χειρόγραφο Κολλυβά) που αποτελεί αντίγραφο μιας από τις εκδόσεις. Πέρα από τον ελληνικό χώρο, μεταφράστηκε το 1783 στην τουρκική γλώσσα με καραμανλήδεια γραφή. Το κείμενο αυτό βασίζεται στη χαμένη σήμερα έκδοση του 1696 και τυπώθηκε άλλες δύο φορές, το 1800 και το 1844. Υπάρχουν άλλες δύο μεταφράσεις στην τουρκική γλώσσα, του 19ου αι, καθώς και μία μετάφραση στην σερβική γλώσσα και μία τουρκική με αρμένικους χαρακτήρες, επίσης του 19ου αι. Το κείμενο αγαπήθηκε πολύ από το λαό και πολλοί στίχοι του χρησιμοποιούνταν ως παροιμίες ή ως υλικό σε τραγούδια. Δεν υπάρχουν βέβαια μαρτυρίες για παράστασή του στην Κρήτη, είναι όμως βέβαιο ότι είχε παρουσιαστεί στα Επτάνησα, στις λεγόμενες «Ομιλίες», δηλαδή παραστάσεις κρητικών θεατρικών έργων, συνήθως σε διασκευές. Αντιθέτως η απήχησή του στους λόγιους κύκλους δεν ήταν μεγάλη. 

Πηγές 
        Wim F. Bakker- Arnold F. van Gemert, «Εισαγωγή» στο: Η θυσία του Αβραάμ. Κριτική
έκδοση, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1996 
        Wim Bakker, «Θρησκευτικό δράμα», Κοινωνία και λογοτεχνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1997

από Βικιπαιδεία

___________________________

~.~

ΒΙΤΣΕΝΤΖΟΣ ΚΟΡΝΑΡΟΣ

Η ΘΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΒΡΑΑΜ
 


ΑΒΡΑΑΜ

Η ευκή τσ' ευκής μου,τέκνο μου,εις τα στρατέματά σου,
στο σφάμα σου,στο κάημα σου,στ' απομισέματά σου,             850
Τον ορισμό τ' Αφέντη μας τελειώνομε κι οι δυό μας,
κι εκείνος να ν' βοήθεια μας στον αποχωρισμό μας.

Και σπούδαξε,στη χάριν του κάμε την προσευκή σου
και σύγκλινε την κεφαλή μ' όλη την όρεξή σου,
Μη λυπηθείς τη νιότη σου και τη ζωή την χάνεις'
χαρά σ' εσέ,παιδάκι μου,απείτις αποθάνεις
χαρά σ' εσέ,χαρά σ' εσέ,απείτις ξεψυχήσεις'
μεγάλα πλούτη και χαρές πας να κληρονομήσεις.
Σαν σώσεις εις τους ουρανούς,ν' ανοίξουσι την θύρα,
να πας μ' όλη την μαρτυριά ομπρός εις του Σωτήρα'                 860
το αίμα σου ν' ανασταθεί ομπρός στο πρόσωπόν του,
να προσκυνάς καθημερνό τον τόπο των ποδιών του,
εκεί όπου οι άγγελοι χαίρονται και αγαλλιούσι,
τιμούσι και δοξάζουσι και στέκοντας πετούσι,
Να μπόρουν να ξεψύχουνα όνταν εβγαίν' η ψη σου,
και να 'ρθα ν' ανεπάηκα εις την ανάπαψή σου!
Ας ήτον ορισμός Θεού να με 'θελε κι εμένα,
εδά να μπήκα στη φωτίά να καίγουμου με σένα'
μα μοναχό σ' εζήτηξεν η χάρη του η μεγάλη
ομπρός του να θυσιαστείς και να γενείς αθάλη.                        870
Κάμε,παιδί μου,μην αργείς,κάμε την προσευκή σου,
την κεφαλή σου κλίνε την εις την ανάπαψή σου,

ΙΣΑΑΚ

Και πού με κράζεις,κύρη μου,να 'ρθω να γονατίσω;
'ς ποιο γάμι,'ς ποια ξεφάντωση,και λες μου μην αργήσω;

          Γονατίζει και προσεύχεται.

Αόρατε,λυπήσου με,άναρχε,πόνεσέ με,                                    875
και πολυέλεε Θεέ,τώρα ελευθέρωσέ με΄
σπλαχνίσου τους γονέους μου εδά στα γερατειά τως,
δώσ' μου ζωή να τως βοηθώ εις την ανημπορία τως.
Μ' ανέν και σαν αμαρτωλοί δε μάσε πρέπει χάρη,
πέψε τση φύσης θάνατο σήμερο να με πάρει'                            880
να μου σφαλίσ' ο κύρης μου τα μάτια και το στόμα,
να κάμει λάκκο του κορμιού,να το σκεπάσει χώμα'
να μη γρικήσω το σπαθί να κόψει το λαιμό μου,
μη δω τρομάρα φοβερή κι άγρια στο θάνατό μου.
Γονή,απέις μεταθεμός δεν είν' κι ελεημοσύνη,                           885
απείτις έτσι ' όρισεν εκείνος οπού κρίνει,
μια χάρη μόνο σου ζητώ στον απομισεμό μου,
να μη θελήσεις άπονα να κόψεις το λαιμό μου'
μα σφάξε με κανακισιά,συργουλιστά κι αγάλια,
για θωρείς τα δάκρυα μου,ν' ακούς τα παρακάλια                     890
να σε θωρώ,να με θωρείς,να δω ανέ λακταρίζεις
και το φτωχό τον Ισαάκ για τέκνο α γνωρίζεις.
Και σαν ταράξω να με δεις σαν πρόβατον ομπρός σου,
απάλυνε την όρεξη και πάψε το θυμό σου'
και μη θελήσεις άποινα κι άλλο κακό να πάθω,                          895
μηδέ με βάλεις στη φωτιά,μηδέ με κάμεις άθο.
Ωσάν με σφάξεις,μην καγώ,μην κάμεις τέτοια κρίση,
μην το γρικήσ' η μάνα μου και κακοθανατίσει'
Το σφάμα και το σκοτωμό πούρι βαστάξει θέλει,
μα της φωτιάς η μάχαιρα νεκρώνει της τα μέλη.                         900
Μάνα μου,και να πρόβαινες,να μ' έβλεπες δεμένο
και να σου σύρω τη φωνή και να σου πω "αποθαίνω"!
Συμπάθιο να σου ζήτουνα,να σ' αποχαιρετήσω,
και να σε σφικταγκαλιαστώ, να σε γλυκοφιλήσω.
Μάνα μου,μπλιο δεν έρχεσαι στο στρώμα να με ντύσεις,             905
να με ξυπνήσεις σπλαχνικά και να με κανακίσεις.
Μισεύγω σου και χάνεις με σα χιόνι όντας λύσει,
και σαν όντας κρατείς κερί κι άνεμος σου το σβήσει.
Εκείνος οπού τ' όρισε να 'ναι παρηγοριά σου,
και πέτρα της αποονής να κάμει την καρδιά σου.                        910
Γονή μου,ανέν κιαμιά φορά σου 'φταιξα σαν κοπέλι,
συμπάθσε του Ισαάκ,και να μισέψει θέλει'
και φίλησέ με σπλαχνικά και δώσ' μου την ευκή σου
Πως να το κάμ' η χέρα σου να κόψει το λαιμό μου                        915
και πως να τόνε δυναστείς τον αποχωρισμό μου;
Τη χάρη οπού σου ζήτηξα σήμερο κάμε μου τη,
επάκουσε του Ισαάκ σκιάς την βολάν ετούτη.
Ανάδια μου,να σε θωρώ,έβγαλε το μαχαίρι
και σίμωσέ μου το κοντά να σε φιλώ στο χέρι.                             920
Κύρη,μη σφίγγεις το σκοινί,άσ' το αχαμνό δαμάκι,
και μη με βιάζεις κι άσι με ' ν' ακροσταθώ λιγάκι.
Εκείν' η χέρα,οπού πολλά με 'χε κανακεμένο,
τα μου τα κάνει σήμερο δε με 'χε μαθημένο.
Για να θυμάσ' ό,τι σου πω,γλυκύ φιλί σου δίδω'                           925
σήμερο τη μητέρα μου εσέ την παραδίδω,
Μίλειε τση,παρηγοριά την,κι άς είστε πάντ' αμάδι,
και πε τση πως ολόχαρος πάω να βρω τον Άδη.
Ό,τι εδικό μου βρίσκεται στη μέση του σπιτιού μας
δώστε τα του Ελισεέκ,του γειτονόπουλού μας,                              930
τα ρούχα μου και τα χαρτιά,άγραφα και γραμμένα,
και το σεπέτι το μικρό,που τα'χω φυλαμένα'
γιατ' είναι συνομήλικος και συνανάθροφός μου,
φίλο καλό και σπλαχνικό τον ηύρα στο σκολειό μου.
Και κάμε να το δυναστείς,κάμε να το βαστάξεις,                            935
εις το ποδάρι του παιδιού τον Ελισεέκ να τάξεις.
Άλλο δεν έχω να σου πω και να σου παραγγείλω,
μόνο πως αποχαιρετώ πάσα ειδικό και φίλο.
Κύρη μου,ομού μ' έσπειρες,και πως δε με λυπάσαι;
Ω πλάστη μου,βοήθα μου! Μάνα μου,και πού να ΄σαι;                    940

ΑΒΡΑΑΜ

Μηδέ φωνάζεις ,τέκνο μου,κι εμένα θανατώνεις,
μ' ας είσ' απομονετικός,τον πόνο σου να χώνεις.
Χαμήλωσε τα μάτια σου,χάμαι στη γης συντήρα,
να κάμομε το θέλημα τ' Αφέντη και Σωτήρα.
Κλίνε το κεφαλάκι σου λιγάκι,καλογιέ μου,
μη με θωρείς και κάμνυσε.Να τη θυσία ,Θεέ μου!

Ο ΑΓΓΕΛΟΣ

Ω Αβράμ,τη μάχαιρα γιάγειρε στο φηκάρι'
...

Εξώφυλλο της έκδοσης της
Θυσίας του Αβραάμ του 1713

___________________________________________

 ~~~~~~~~~.~~~~~~~~

~.~