Η ψυχολογία των μαζών ( ΙΙΙ )

 

τα κοινοβουλευτικα συμβουλια

 

 

Francis Bacon - crowd

 

Μέρος 3ο

Κεφάλαιο 5ο

Τα κοινοβουλευτικά συμβούλια αποτελούν μη ανώνυμες, ετερογενείς μάζες. Παρά τη στελέχωσή τους, που ποικίλλει ανάλογα με τις εποχές και τους λαούς, μοιάζουν πολύ ως προς τους χαρακτήρες τους. Η επίδραση της φυλής γίνεται αισθητή εκεί, για να μετριάσει ή να υπερβάλλει, αλλά όχι για να εμποδίσει την εκδήλωση αυτών των χαρακτήρων. Τα κοινοβούλευτικά συμβούλια των πιο διαφορετικών χωρών, αυτά της Ελλάδας, της Ιταλίας, της Πορτογαλίας, της Ισπανίας, της Γαλλίας και της Αμερικής, παρουσιάζουν στις συζητήσεις τους και στις ψήφους τους μεγάλες αναλογίες, και αφήνουν τις κυβερνήσεις να παλεύουν με ταυτόσημα πρόβλήματα.

Το κοινοβουλευτικό πολίτευμα αποτελεί άλλωστε το ιδεώδες όλων των σύγχρονων πολιτισμένων λαών.Εκφράζει αυτή την ψυχολογικά εσφαλμένη, αλλά γενικ΄απαοδεκτή ιδέα, ότι πολλοί άνθρωποι συγκεντρωμένοι είναι πολύ πιο ικανοί από ένα μικρό αριθμό, για μια απόφαση συνετή και ανεξάρτητη πάνω σε ένα δεδομένο θέμα.

Μέσα στα κοινοβουλευτικά συμβούλια ξαναβρίσκουμε τα γενικά χαρακτηριστικά των μαζών: μονομέρεια των ιδεών, οξυθυμία, ροπή στην υποβολή, υπερβολή των αισθημάτων, ισχυρή επιρροή των καθοδηγητών. Όμως, εξαιτίας της ιδιαίτερης σύνθεσής τους, οι κοινοβουλευτικές μάζες παρουσιάζουν κάποιες διαφορές. Θα τις επισημάνουμε σε λίγο.

Η μονομέρεια των ιδεών είναι ένα από τα χαρακτηριστικά τους που έχουν επισημανθεί επαρκώς. Συναντούμε, σε όλα τα κόμματα, στους λατινογενείς λαούς κυρίως, μια απαράλλακτη τάση να αναλύουν τα πιο περίπλοκα κοινωνικά πρόβλήματα με τις πιο απλές αφηρημένες αρχές και με γενικούς νόμους εφαρμόσιμους σε όλες τις περιπτώσεις. Οι αρχές ποικίλλουν φυσικά σε κάθε κόμμα ' όμως, μόνο από το γεγονός ότι τα άτομα βρίσκοντια στη μάζα, τείνουν πάντα να μεγαλοποιούν την αξία αυτών των αρχών και να τις ωθούν ως τις τελευταίες τους συνέπειες. Και τα κοινοβούλια, επίσης, αντπροσωπεύουν κυρίως ακραίες απόψεις.

Ο τελειότερος τύπος της μονομέρειας των συμβουλίων πραγματώθηκε από τους Ιακωβίνους της μεγάλης μας Επανάστασης. Όλοι δογματικοί και λογικοί, με το κεφάλι γεμάτο από από αόριστες γενικότητες, ασχολούνται με παγιωμένες αρχές δίχως να νοιάζονται για τα γεγονότα και κάποιοι είπαν πολύ ορθά ότι είχαν διασχίσει την Επανάσταση χωρίς να τη δουν. Με κάποια δόγματα, φαντάζονταν ότι θα ανασυστήσουν μια κοινωνία εκ βάθρων και θα επαναφέρουν έναν διυλισμένο πολιτισμό σε μια φάση της κοινωνικής εξέλιξης πολύ προγενέστερη. Τα μέσα τους για να πραγματώσουν αυτό το όνειρο ήταν επίσης δανεισμένα από μιαν απόλυτη μονομέρεια. Περιορίζονταν, πράγματι, να καταστρέφουν βίαια τα εμπόδια που τους ενοχλούσαν. Όλοι ,άλλωστε:Γιρόνδίνοι,Μοντανιάροι, Θερμιδοριανοί κ.λ.π., εμψυχώνονταν από το ίδιο πνεύμα.

Οι κοινοβουλευτικές μάζες είναι πολύ επιρρεπείς στην υποβολή και, όπως πάντα, η υποβολή προέρχεται από καθοδηγητές κοσμημένους με το "φωτοστέφανο του κύρους".Όμως, μέσα στα κονοβουλευτικά συμβούλια, η ροπή στην υποβολή έχει όρια πολύ καθαρά, που είναι σημαντικό να επισημάνουμε.

Πάνω σε όλα τα ζητήματα τοπικού ενδιαφέροντος κάθε μέλος ενός συμβουλίου έχει απόψεις σταθερές, άκαμπτες, που καμιά επιχειρηματολογία δεν θα μπορούσε να κλονίσει. Το ταλέντο ενός Δημοσθένη δεν θα μπορούσε να αλλάξει την ψήφο ενός βουλευτή πάνω σε ζητήματα τέτοια, όπως το προστατευτικό σύστημα ή το προνόμιο των αγροτών που παράγουν το ρακί, τα οποία αντιπροσωπεύουν ανάγκες ισχυρών ψηφοφόρων. Η προγενέστερη υποβολή αυτών των ψηφοφόρων υπερισχύει αρκετά για να καταργήσει όλες τις άλλες, και για να διατηρήσει μιαν απόλυτη σταθερότητα άποψης.

Πάνω σε γενικά ζητήματα:διάλυση ενός υπουργείου, επιβολή ενός φόρου κ.λ.π., η σταθερότητα άποψης εξαφανίζεται και οι υποβολές των καθοδηγητών μπορούν να δράσουν, όμως όχι ακριβώς όπως μέσα σε μια συνηθισμένη μάζα. Κάθε κόμμα έχει τους καθοδηγητές του, που ασκούν ενίοτε μια ισοδύναμη επιρροή. Ο βουλευτής βρίσκεται λοιπόν, ανάμεσα σε αντίπαλες υποβολές και γίνεται μοιραία πολύ διστακτικός. Επίσης, τον βλέπουμε συχνά, σε διάστημα ενός τετάρτου της ώρας, να ψηφίζει με τον αντίθετο τρόπο. να προσθέτει σε ένα νόμο ένα άρθρο που τον καταργεί :να στερεί, για παράδειγμα, στους βιομηχάνους το δικαίωμα να διαλέγουν και να απολύουν τους εργάτες τους, και μετά να καταργεί σχεδόν αυτό το μέτρο με μια τροπολογία.

Και γι αυτό, σε κάθε νομοθεσία, μια Βουλή εκφράζει απόψεις πολύ σταθερές και άλλες πολύ αόριστες. Κατά βάθος, επειδή τα γενικά ζητήματα είναι περισσότερα, κυριαρχεί η αναποφαστιστικότητα, αναποφαστιστικότητα που συντηρείται από τον σταθερό φόβο για τον ψηφοφόρο, του οποίου τη λανθάνουσα υποβολή φτάνει πάντα να αντισταθμίσει η επιρροή των καθοδηγητών.

Αυτοί οι τελευταίοι είναι εντωμεταξύ,τελικά, οι πραγματικοί κύριοι μέσα στις συζητήσεις, στις οποίες τα μέλη ενός συμβουλίου δεν έχουν απόψεις εκ των προτέρων αρκετά σταθερές.

Η ανάγκη για καθοδηγητές είναι προφανής αφού, υπό το όνομα αρχηγών ομάδων, τους ξαναβρίσκουμε σε όλες τις χώρες. Είναι οι αληθινοί κυρίαρχοι των συμβουλίων. Οι άνθρωποι στη μάζα δεν θα μπορούσαν να κάνουν χωρίς κύριο' γι' αυτό, οι ψήφοι ενός συμβουλίου, δεν αντιπροσωπεύουν γενικά παρά τις απόψεις μιας μικρής μειοψηφίας.

Οι καθοδηγητές, το επαναλαμβάνουμε, δρουν ελάχιστα με τους συλλογισμούς τους και πολύ με το κύρος τους. Όταν μια οποιαδήποτε περίσταση τους το στερήσει, δεν έχουν πια επιρροή.

Αυτό το κύρος των καθοδηγητών είναι ατομικό και δεν εξαρτάται ούτε από το όνομα ούτε από τη φήμη. Ο Μ.Jules Simon, μιλώντας για τους μεγάλους του Κοινοβουλίου του 1948, στο οποίο είχε μια έδρα, δίνει πολύ αξιοπρόσεκτα παραδείγματα.

Δυο μήνες πριν γίνει πανίσχυρος, ο Λουδοβίκος Ναπολέοντας δεν ήταν τίποτα.

Ο Βικτόρ Ουγκό ανέβηκε στο βήμα. Δεν είχε επιτυχία. Τον άκουσαν, όπως άκουγαν τον Felix Pyat και δεν τον επευφήμησαν τόσο. "Δεν μου αρέσουν οι ιδεές του", μου λέει ο Vaulabelle, μιλώντας για τον Felix Pyat, "όμως είναι ένας από τους πιο μεγάλους συγγραφείς και ο μεγαλύτερος ρήτορας της Γαλλίας ". Τον Edgar Quinet, αυτό το σπάνιο και δυνατό πνεύα, δεν τον λογάριαζαν καθόλου. Ήταν δημοφιλής πριν την έναρξη του κοινοβουλίου μέσα στο κοινοβούλιο δεν ήταν καθόλου.

Τα πολιτικά συμβούλια είναι το μέρος της γης όπου η λάμψη της μεγαλοφυϊας γίενται αισθητή. Εκεί δεν υπολογίζουν παρά μια ευγλωττία προσαρμοσμένη στο χρόνο και το χώρο, και υπηρεσίες που προσφέρονται όχι στην πατρίδα αλλά στα κόμματα. Για να τιμήσουν τον Lamartine το 1848 και τον Thiers to 1871, χρειάστηκε το διεγερτικό του επειγόντως, αμείλικτου συμφέροντος. Όταν πέρασε ο κίνδυνος, θεραπεύτηκαν συγχρόνως από την ευγνωμοσύη και φόβο.

Αντέγραψα αυτή την παράγραφο για τα γεγονότα που περιέχει, αλλά όχι για τις ερμηνείες που προτείνει. Αυτές είναι μιας μέτριας ψυχολογίας. Μια μάζα θα έχανε αμέσως το χαρακτήρα της μάζας, αν αναγνώριζε στους καθοδηγητές τις υπηρεσίες που προσέφεραν, είτε στην πατρίδα είτε στα κόμματα. Η μάζα υφίσταται το κύρος του καθοδηγητή και δεν παρεμβάλλει στη συμπεριφορά της κανένα αίσθημα ενδιαφέροντος ή αναγνώρισης.

Ο καθοδηγητής που είναι προικισμένος με επαρκές κύρος κατέχει μια εξουσία σχεδόν απόλυτη.Γνωρίζουμε την τεράστια επιρροή που ένας διάσημος βουλευτής άσκησε για πολλά χρόνια, χάρη στο κύρος του, και η οποία κατόπιν χάθηκε, σε μια στιγμή, εξαιτίας καποιων οικονομικών γεγονότων.Με ένα απλό του νεύμα οι υπουργοί ανατρόπονταν. Ένας συγγραφέας επεσήμανε καθαρά, στις ακόλουθες γραμμές, τη δύναμη της δράσης του.

Στον M.C., κυρίως, οφείλουμε το ότι αγοράσαμε τον Tonkin τρεις φορές πιο ακριβά απ'ό,τι θα έπρεπε να κοστίζει, το ότι δεν πήραμε στη Μαδαγασκάρη παρά μια αβέβαιη βάση, το ότι στερηθήκαμε από μια ολόκληρη αυτοκρατορία στην κάτω Νιγηρία,το ότι χάσαμε την ισχυρή θέση που είχαμε στην Αίγυπτο. Οι θεωρίες του M.C., μας έχουν στοιχίσει περισσότερα εδάφη από τις πολεμικές απώλειες του Ναπολέοντα του πρώτου.

Δεν θα χρειαζόταν παρά πολύ για να αντιπαθήσουεμ τον εν λόγω καθοδηγητή. Προφανώς μας έχει στοιχίσει πολύ ακριβά' όμως ένα μεγάλο μέρος της επιρροής του οφειλόταν στο ότι ακολουθούσε την κοινή γνώμη, η οποία, στην αποικιακή υπόθεση, δεν ήταν καθόλου τότε αυτό που έγινε σήμερα. Ένας καθοδηγητής σπάνια προηγείται της κοινής γνώμης, και περιορίζεται τις περισσότερες φορές να υιοθετεί τις πλάνες της.

Τα μέσα πειθούς των καθοδηγητών, μετά το κύρος, είναι παράγοντες που ήδη έχουμε απαριθμήσει πολλές φορές. Για να τους χρειαστεί επιδέξια, ο καθοδηγητής οφείλει να έχει εισχωρήσει, τουλάχιδτο με έναν τρόπο ασυνείδητο, στην ψυχολογία των μαζών, και να ξέρει πώς να τους μιλήσει, να γνωρίζει κυρίως τη γοητευτική επίδραση των λέξεων, των μορφών και των εικόνων.Χρειάζεται να διαθέτει μια ιδιαίτερη ευγλωτία, που να τη συνθέτουν δραστικές διαβεβαιώσεις και εντυπωσιακές εικόνες,πλαισιωμένες από συλλογισμούς πολύ συνοπτικούς. Αυτό το είδος της ευφράδειας συναντιέται σε όλα τα κοινοβούλια, συμπεριλαμβανομένης και της αγγλικής βουλής, της πιο ισορροπημένης εντούτοις απ' όλες.

"Μπορούμε να διαβάζουμε διαρκώς", λέει ο άγγλος φιλόσοφος Maine, "συζητήσεις της Βουλής των Κοινοτήτων, όπου όλη η συζήτηση συνόσταται στην ανταλλαγή γενικοτήτων αρκετά αδύναμων και σαρκασμών αρκετά βίαιων. Στη φαντασία μας καθαρής δημοκρατίς, αυτό το είδος γενικών τύπων κάνει τεράστια εντύπωση. Πάντα θα είναι εύκολο να κάνουν μια μάζα να δέχεται γενικές διαβεβαιώσεις που παρουσιάζονται με λόγια συγκινητικά, και ας μην έχουν ποτέ επαληθευθεί, και ας μην είναι, ίσως, επιδεκτικε΄ς απλήθευσης. "

Η σημασία των "συγκινητικών λόγων", που αναφέρονται στο προηγούμενο παράθεμα, δεν θα μπορούσε να είναι υπερβολική.Έχουμε ήδη επιμείνει πολλές φορές στην ιδιαίτερη δύναμη των λέξεων κα των τύπων που επιλέγονται, με τρόπο ώστε να ανακαλούν εικόνες πολύ ζωηρές. Η ακόλουθη φράση, δανεισμένη από το λόγο ενός κοινοβουλευτικού καθοδηγητή, συνιστά ένα εξαιρετικό δείγμα:

"Την ημέρα που το ίδιο πλοίο θα μεταφέρει στις πυρετικές χώρες της εξορίας τον ύποπτο πολιτικό και τον επικίνδυνο αναρχικό, θα μπορέσουν να πιάσουν κουβέντα και θα φανούν ο ένας στον άλλο ως οι δύο συμπληρωματικές όψεις της ίδιας κοινωνικής τάξης".

Η εικόνα που ανακαλείται έτσι είναι καθαρή, εντυπωσιακή, και όλοι οι αντίπαλοι του ρήτορα νιώθουν να απειλούνται από αυτή. Βλέπουν με μιας τις πυρετικές χώρες, το πλοίο που μπορεί να τους μεταφέρει, επειδή δεν αποτελούν ίσως μέρος της αρκετά περιορισμένης κατηγορίας των πολιτικών που απειλούνται; Δοκιμάζουν τότε τον κρυφό φόβο που έπρεπε να αισθάνονταν τα μέλη της Εθνοσυνέλευσης, που απειλούνταν περισσότερο ή λιγότερο από το μεγάλο μαχαίρι της γκιλοτίνας, εξαιτίας των αόριστων λόγων του Ροβεσπιέρου, και ο φόβος τους έκανε να υποκύπτουν πάντα σε αυτόν.

Οι καθοδηγητές έχουν όφελος να καταφεύγουν στι πιο απίθανες υπερβολές. Ο ρήτορας, του οποίου μολις ανέφερα μια φράση, μπόρεσε να αποφανθεί, δίχως να ξεσηκώσει μεγάλες διαμαρτυρίες, ότι οι τραπεζίτες και οι ιερείς μισθοδοτούσαν αυτούς που έριχναν βόμβες, και ότι οι διευθυντές των μεγάλων χρηματιστικών εταιρειών αξίζουν τις ίδιες ποινές με τους αναρχικούς. Στις μάζες παρόμοια μέσα επιδρούν πάντα. Η απόφανση δεν είναι ποτέ υπερβολικά παράφορη, ούτε ο λόγος υπερβολικά απειλητικός. Τίποτα δεν πτοεί περισσότερο τους ακροατές. Φοβούνται πως, αν διαμαρτυρηθούν, θα περάσουν για προδότες ή συνένοχοι.

Αυτή η ιδιαίτερη ευγλωττία επικράτησε, το έλεγα λίγο πριν, σε όλα τα κοινοβούλια, και στις κρίσιμες περιόδους οπωσδἠποτε τονίζεται. Η ανάγωση των λόγων των μεγάλων ρητόρων της Επανάστασης είναι πολύ ενδιαφέρουσα από αυτή την άποψη.Θεωρούσαν απαραίτητο να διακόπτουν ανά πάσα στιγμή για να καυτηριάζουν το έγκλημα και να εκθειάζουν την αρετή ' κατόπιν ξεσπούσαν σε κατάρες εναντίον των τυράννων, και ορκίζονταν να ζήσουν ελεύθεροι ή να πεθάνουν. Το ακροατήριο σηκωνόταν, επευφημούσε με πάθος και μετά, ήρεμο, ξανακαθόταν.

Ο καθοδηγητής μπορεί μερικές φορές να είναι ευφυής και μορφωμένος' όμως αυτό, γενικά, είναι γ'αυτόν περισσότερο επιβλαβές παρά ωφέλιμο. Αποδεικνύοντας την πολυπλοκότητα των πραγμάτων, και καθώς επιτρέπει την ερμηνεία και την κατανόηση, η γνώση κάνει ασθενική και αμβλύνει πολύ την ένταση και την ορμή των πεποιθθήσεων που είναι απαραίτητες τους αποστόλους. Οι μεγάλοι καθοδηγητές όλων των εποχών, αυτοί της Επανάστασης κυρίως, υπήρξαν πολύ στενοκέφαλοι και άσκησαν, εντούτοις, μια μεγάλη επίδραση.

Οι λόγοι του πιο διάσημου ανάμεσα τους, του Ροβεσπιέρου, εκπλήσσουν συχνά με την ασυναρτησία τους. Στην ανάγνωση, δεν βρίσκουμε καμία εύλογη ερμηνεία του τεράστιου όλου του ισχυρού δικτάτορα:

Κοινοί τόποι και περιττολογίες της παιδαγωγικής ευγλωττίας και της λατινικής κουλτούρας στην υπηρεσία μιας ψυχής περισσότερο παιδικής παρά επίπεδης, και η οποία μοιάζει να περιορίζεται , στην επίθεση ή την άμυνα, στο: "Έλα λοιπόν!"των μαθητών. Ούτε μια ιδέα, ούτε μια ιδιαιτερότητα στο λόγο, ούτε μια έκφραση, είναι η πλήξη μέσα στην τρικυμία. όταν κανείς βγαίνει μέσα από αυτή την κατηφή ανάγνωση, θέλει να βγάλει το ουφ! της αξιαγάπητης Camille Des Moulins.

Εναι φοβερό, αν σκεφτούμε την ισχύ που δίνει σε έναν άνθρωπο περιβεβλημένο με κύρος μια δυνατή πεποίθηση ενωμένη με μιαν υπέρμετρη μικρόνοια. Αυτές οι προϋποθέσεις είναι εντούτοις απαραίτητες, για να αγνοεί τα εμπόδια και να μάθει να αξιώνει. Από ένστικτο, οι μάζες αναγνωρίζουν σε αυτούς τους δραστήριους πεπεισμένους τον κύριο που τους χρειάζεται.

Μέσα σε ένα κοινοβουλευτικό σύμβούλιο, η επιτυχία ενός λόγου εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από το κύρος τους ρήτορα, και καθόλου από τα επιχειρήματα που προτείνει.

Ο άγνωστος ρήτορας, που έρχεται με ένα λόγο γεμάτο από καλά επιχειρήματα, αλλά μόνο από επιχειρήματα, δεν έχει καμία πιθανότητα, έστω να ακουστεί.

Ένας παλιός βουλευτής, ο M.Descubes, διέγραψε μέσα στις επόμενες γραμμές την εικόνα του νομοθέτη δίχως κύρος:

Όταν πήρε θέση στο βήμα, βγάζει από το χαρτοφύλακά του ένα ντοσιέ που ανοίγει μεθοδικά μπροστά του και αρχίζει με θάρρος. Ευελπιστεί να κάνει να περάσει μέσα στην ψυχή των ακροατών η πεποίθηση που τον εμψυχώνει. Ζύγισε και ξαναζύγισε τα επιχειρήματά του, είναι παραφορτωμένος με αριθμούς και αποδείξεις΄ είναι σίγουρος ότι έχει δίκιο. Κάθε αντίδραση, μπροστά στο προφανές που κομίζει, θα είναι μάταιη. Αρχίζει έχοντας εμπιστοσύνη στο δίκιο του και επίσης, στην πρόθεση των συναδέλφων του, οι οποίοι σίγουρα δεν ζητούν παρά να υποκλιθούν μπορστά στην αλήθεια.

Ομιλεί και, αμέσως, μένει έκπληκτος από την κίνηση της αίθουσας, λίγο μουδιασμένος απο την οχλοβοή που σηκώνεται. Μια ανησυχία περνάει πάνω στο πρόσωπό του. Ζαρώνει τα φρύδια, σταματά. Ενθαρρυμένος από τον πρόεδρο ξαναρχίζει, υψώνοντας τη φωνή. Τώρα τον ακούν λιγότερο. Δυναμώνει τον τόνο, ταράζεται :ο θόρυβος διπλασιάζεται γύρω του. Δεν ακούει πια ο ίδιος τον εαυτό του, σταματάει πάλι ' κατόπιν, φοβισμένος μήπως η σιωπή του προκαλέσει τη δυσάρεστη φωνή του: "Λήξη! "φωνάζει ακόμη περισσότερο. Ο θόρυβος γίνεται ανυπόφορος.

Gustave Le Bon - Η ψυχολογία των μαζών

Επιμέλεια - δημοσίευση Carina

__