Μάχη του Μελιγαλά
Μεταβατική κατάσταση και αποχώρηση
του κατοχικού στρατού
του κατοχικού στρατού
Προς το τέλος του καλοκαιριού του 1944, το ΕΑΜ είχε επιφορτιστεί με τη δημιουργία και οργάνωση δικής του αστυνομικής δύναμης (πολιτοφυλακής), με σκοπό να αναλάβει σταδιακά τον έλεγχο διάφορων περιοχών και αντικαθιστώντας σταδιακά τις αντάρτικες ομάδες του. Βρετανικά τμήματα που αποβιβάστηκαν στην Πελοπόννησο εκείνη την εποχή, διαπίστωσαν ότι αυτές οι δυνάμεις διατηρούσαν τον έλεγχο, σε αντικατάσταση της παλιότερης και απαξιωμένης κατοχικής χωροφυλακής. Μάλιστα στην Πάτρα, μέχρι και τον Νοέμβριο πραγματοποιούνταν κοινή αστυνόμευση από Βρετανούς και πολιτοφύλακες του ΕΑΜ.
Στο στόχαστρο του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ βρίσκονταν τα δωσίλογα στοιχεία και ιδιαίτερα τα υπολείμματα της κατοχικής χωροφυλακής και τα τάγματα ασφαλείας. Η θέση των τελευταίων ομάδων, μετά την αποχώρηση των κατοχικών δυνάμεων της Ναζιστικής Γερμανίας από την Πελοπόννησο, ήταν επισφαλής και ο φόβος σφαγών από τον ΕΛΑΣ ήταν έντονος. Ο ΕΛΑΣ θεωρούσε ότι τα δωσίλογα στοιχεία, βάσει των υποδείξεων της Προσωρινής Κυβέρνησης της Ελλάδας, αποτελούσαν εχθρικά τμήματα.
Ιστορικό των γεγονότων του Μελιγαλά
Στις 26 Αυγούστου του 1944 ελήφθη η απόφαση να αποχωρήσουν από την Ελλάδα τα στρατεύματα της Βέρμαχτ. Κατά την αποχώρησή τους από την Πελοπόννησο στις αρχές Σεπτεμβρίου, οι γερμανικές δυνάμεις κατέστρεψαν γέφυρες και σιδηροδρομικές γραμμές και άφησαν πολεμοφόδια και εξοπλισμό στους ταγματασφαλίτες, προσπαθώντας να υποθάλψουν την εμφύλια ένταση στην Ελλάδα. Στις 15 Αυγούστου το ΕΑΜ είχε προσχωρήσει στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας και ο ΕΛΑΣ είχε χαρακτηριστεί συμμαχικό στράτευμα και λειτουργούσε πλέον και επίσημα υπό την κάλυψη της εξόριστης κυβέρνησης. Ο Άρης Βελουχιώτης βρισκόταν στην Πελοπόννησο για να αντιμετωπίσει τα Τάγματα Ασφαλείας σε μια περιοχή που αυτά τρομοκρατούν τον πληθυσμό. Χιλιάδες σπίτια είχαν πυρποληθεί στην περιοχή της Καλαμάτας κατά τη διάρκεια της κατοχής και περίπου 1.500 είχαν εκτελεστεί. Τα τελευταία αντίποινα των ταγματασφαλιτών είχαν πραγματοποιηθεί μόλις λίγες βδομάδες νωρίτερα.
Στις 6 Σεπτεμβρίου ασαφές ανακοινωθέν της κυβέρνησης Παπανδρέου κάλεσε τους ταγματασφαλίτες "να εγκαταλείψουν αμέσως" τις θέσεις τους και να έρθουν στην πλευρά των Συμμάχων. Ανακοίνωση του στρατιωτικού αρχηγού του ΕΛΑΣ, Στέφανου Σαράφη τους καλούσε να παραδοθούν με τα όπλα τους. Ενώ οι Βρετανοί επιθυμούσαν τη διατήρηση της κατάστασης ως έχει μέχρι την άφιξη δυνάμεών τους και της κυβέρνησης Παπανδρέου και επιδίωκαν να μη περιέλθει γερμανικός οπλισμός στα χέρια των ανταρτών, ο ΕΛΑΣ, εξαιτίας της επιθυμίας των ανταρτών για εκδίκηση εναντίον των ταγματασφαλιτών αλλά και σχεδίου ανάληψης της εξουσίας στην Πελοπόννησο πριν την άφιξη βρετανικών δυνάμεων, ήταν έτοιμος να εμπλακεί σε τακτικές μάχες εναντίον των ταγμάτων.
Οι Γερμανικές δυνάμεις αποχώρησαν από την Καλαμάτα στις 5 Σεπτεμβρίου αφήνοντας τη Χωροφυλακή μόνη επίσημη ένοπλη εξουσία στην πόλη.Μετά την απόρριψη της πρότασης του ΕΛΑΣ να παραδώσουν οι ταγματασφαλίτες τον οπλισμό τους, ξεκίνησε επίθεση του ΕΛΑΣ στις 9 Σεπτεμβρίου και 100-120 ταγματασφαλίτες υπό τη διοίκηση του ανθυπολοχαγού Νίκου Θεοφάνους και του νομάρχη Μεσσηνίας Δημήτριου Περρωτή κατέφυγαν στο Μελιγαλά, όπου βρισκόταν εγκατεστημένη ισχυρή δύναμη 800 ταγματασφαλιτών ενισχυμένη με άλλους 100-120, που είχαν έρθει από το Κοπανάκι.
Η επίθεση του ΕΛΑΣ, η συνολική δύναμη του οποίου ανερχόταν σε περίπου 1.200 άνδρες από το 9ο και το 8ο Σύνταγμα, ξεκίνησε το πρωί της 13ης Σεπτεμβρίου.Η μάχη διήρκεσε ως τις 15 Σεπτεμβρίου και έληξε με ήττα των αμυνόμενων. Τη λήξη της ακολούθησε εισβολή αμάχων στο Μελιγαλά και ανεξέλεγκτη λεηλασία και σφαγή.Το πρώτο αυτό εκδικητικό κύμα ακολούθηαν εκτελέσεις με οργανωμένο τρόπο. Στο ανταρτοδικείο που οργανώθηκε στην πόλη με επικεφαλής τους δικηγόρους Βασίλη Μπράβο και Γιάννη Καραμούζη καταδικάστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες, πέρα από τους περίπου 60 επικεφαλής των Ταγμάτων, με λίστες με τα ονόματα των οποίων είχαν προμηθεύσει τους υπεύθυνους του ΕΛΑΣ οι τοπικές εαμικές οργανώσεις, πολλοί άλλοι με διαδικασίες διαβλητές που σχετίζονταν και με προσωπικά κίνητρα. Οι εκτελέσεις έγιναν στην "πηγάδα",ένα εγκαταλειμμένο πηγάδι έξω από το Μελιγαλά.
Στις 17 Σεπτεμβρίου ο νομάρχης Μεσσηνίας και άλλοι αξιωματούχοι οδηγήθηκαν στην Καλαμάτα. Στην κεντρική πλατεία της πόλης το εξαγριωμένο πλήθος έσπασε της γραμμές της ΕΛΑΣίτικης πολιτοφυλακής και οι αιχμάλωτοι λυντσαρίστηκαν ενώ δώδεκα κρεμάστηκαν από τους φανοστάτες.
Τα γεγονότα του Μελιγαλά, όπως και αυτά της Καλαμάτας, αμαύρωσαν την εικόνα της ηγεσίας του ΕΑΜ, η οποία αρχικά αρνήθηκε το γεγονός ότι πραγματοποιήθηκαν οι σφαγές. Αργότερα όμως αναγκάστηκε να αποδεχτεί τα γεγονότα και να τις καταδικάσει. Πάντως οι μετριοπαθείς ηγέτες του ΕΑΜ, ο Αλέξανδρος Σβώλος και ο Στέφανος Σαράφης, επέμεναν ότι ακολουθούσαν αυστηρά τις εντολές της Προσωρινής Κυβέρνησης, και ήταν ξεκάθαρα κατά των εκτελέσεων.
Σε πολλές πόλεις της Στερεάς Ελλάδας και της Πελοποννήσου τα Τάγματα παραδόθηκαν χωρίς μάχη και χωρίς να εκτελεστούν ως αιχμάλωτοι στον ΕΛΑΣ. Πολλοί από τους παραδοθέντες ταγματασφαλίτες εκτελέστηκαν είτε από τους Ελασίτες, είτε από τα εξαγριωμένα πλήθη και τους συγγενείς των θυμάτων τους.Πολλές φορές οι ίδιες οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ προσπάθησαν να συγκρατήσουν τα αγανακτισμένα πλήθη.
Η Συμφωνία της Καζέρτας στις 26 Σεπτεμβρίου επιβεβαίωσε για άλλη μια φορά το ρόλο του ΕΛΑΣ ως συμμαχικής δύναμης και καταδίκασε εκ νέου τα δωσίλογα Τάγματα Ασφαλείας. Εξάλλου, υπό την πίεση των άλλων χωρών της Ευρώπης που είχαν ήδη θεσμοθετήσει παρόμοιες διατάξεις, η νέα κυβέρνηση της Απελευθέρωσης αναγκάστηκε να νομιμοποιήσει τις εκτελέσεις των δωσιλόγων, επισήμως των Ταγμάτων Ασφαλείας, της Ειδικής Ασφάλειας της Χωροφυλακής και άλλων πιο μικρών οργανώσεων.
Μετά τη Συνθήκη της Βάρκιζας, όμως, το νεό καθεστώς θα προσμετρήσει στους εκτελεσθέντες όχι μόνο τους σκοτωμένους κατα τη διάρκεια της μάχης και τους εκτελεσθέντες μετά τη μάχη ταγματασφαλίτες, αλλά και τις παράπλευρες απώλειες, τους αμάχους που σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια της μάχης από πυρά και των δύο πλευρών.
Απολογισμοί
Παρά το γεγονός ότι η πλευρά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αναφέρει τη σφαγή του Μελιγαλά ως σφαγή κυρίως ταγματασφαλιτών ισχυριζόμενοι πως από τα 1.144 ονόματα σκοτωμένων στη μάχη. που παρουσιάζει ο τοπικός "Σύλλογος θυμάτων", περιλαμβάνονται 18 γυναίκες, 18 ηλικιωμένοι, ένας έφηβος και κανένα παιδί. Ακόμα η πλειοψηφία των σκοτωμένων ήταν άντρες σε μάχιμη ηλικία και από διαφορετικές περιοχές (μόνο 108 ήταν από τον Μελιγαλά), σε μια περιοχή όπου ήταν σταθμευμένος ογκώδης αριθμός ταγματασφαλιτών. Αξίζει ακόμα να σημειωθεί πως και οι ίδιοι οι υπερασπιστές των σκοτωμένων ταγματασφαλιτών της μάχης δείχνουν αναποφάσιστοι ως προς τον αριθμό τους καθώς ακόμα και στα ίδια πονήματα παρουσιάζουν διαφορετικούς αριθμούς. Ο πανεπιστημιακός Στάθης Καλύβας παραπέμπει στα στοιχεία της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας που μετρά 708 νεκρούς στο Μελιγαλά ενώ ο Στρατηγός Στέφανος Σαράφης αναφέρει πως εκτελέστηκαν περίπου 800 ταγματασφαλίτες.
Το μετεμφυλιακό καθεστώς παρουσίασε τη μάχη σαν «έγκλημα των κομμουνιστών» παρουσιάζοντας συχνά τα Τάγματα σαν «εθνικόφρονες πατριώτες». Σήμερα τους ταγματασφαλίτες τιμούν κυρίως ακροδεξιές και ναζιστικές οργανώσεις, όπως η Χρυσή Αυγή και απόγονοι των εκτελεσθέντων.
Παρά το γεγονός ότι η πλευρά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αναφέρει τη σφαγή του Μελιγαλά ως φαγή κυρίως ταγματασφαλιτών ισχυριζόμενοι πως από τα 1.144 ονόματα σκοτωμένων στη μάχη. που παρουσιάζει ο τοπικός "Σύλλογος θυμάτων", περιλαμβάνονται 18 γυναίκες, 18 ηλικιωμένοι, ένας έφηβος και κανένα παιδί. Ακόμα η πλειοψηφία των σκοτωμένων ήταν άντρες σε μάχιμη ηλικία και από διαφορετικές περιοχές (μόνο 108 ήταν από τον Μελιγαλά), σε μια περιοχή όπου ήταν σταθμευμένος ογκώδης αριθμός ταγματασφαλιτών. Αξίζει ακόμα να σημειωθεί πως και οι ίδιοι οι υπερασπιστές των σκοτωμένων ταγματασφαλιτών της μάχης δείχνουν αναποφάσιστοι ως προς τον αριθμό τους καθώς ακόμα και στα ίδια πονήματα παρουσιάζουν διαφορετικούς αριθμούς. Ο πανεπιστημιακός Στάθης Καλύβας παραπέμπει στα στοιχεία της Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας που μετρά 708 νεκρούς στο Μελιγαλά ενώ ο Στρατηγός Στέφανος Σαράφης αναφέρει πως εκτελέστηκαν περίπου 800 ταγματασφαλίτες.
Το μετεμφυλιακό καθεστώς παρουσίασε τη μάχη σαν «έγκλημα των κομμουνιστών» παρουσιάζοντας συχνά τα Τάγματα σαν «εθνικόφρονες πατριώτες». Σήμερα τους ταγματασφαλίτες τιμούν κυρίως ακροδεξιές και ναζιστικές οργανώσεις, όπως η Χρυσή Αυγή και απόγονοι των εκτελεσθέντων.
__
Τα επεισόδια
__
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου