SLAVOI ZIZEK - LACAN

ΔΙΑΠΑΘΗΤΙΚΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

Rufino Tamayo: "Tres Personajes", 1970

Η διαπαθητικότητα είναι το αντίθετο της εγελιανής List der vermanft (πανουργίας του Λόγου), όπου η δράση γίνεται μέσω του Άλλου, μπορώ να παραμείνω παθητικός, καθισμένος αναπαυτικά στο βάθος, ενώ ο Άλλος δρα για λογαριασμό μου. Αντί να χτυπάω το μέταλλο με ένα σφυρί,αφήνω τη μηχανή να το κα΄νει για μένα αντί να περιστρέφω ο ίδιος τη ρόδα του ανεμόμυλου,αφήνω το νερό να το κάνει: πετυχαίνω τον στόχο μου παρεμβάλλοντας ανάμεσα σε μένα και στο αντικείμενο της εργασίας μου ένα άλλο φυσικό αντικείμενο. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και στο διαπροσωπικό επίπεδο: αντί να έρθω σε μετωπική σύγκρουση με τον εχθρό μου,υποδαυλίζω τη σύγκρουση ανάμεσα σ αυτόν και σε κάποιον άλλον ,ώστε να μπορώ να τους επιτηρώ με την άνεσή μου να βγάζουν ο ένας το μάτι του άλλου(κατά Hegel, αυτός είναι ο τρόπος που η απόλυτη Ιδέα επικρατεί μέσα στην ιστορία. Παραμένοντας αποτραβηγμένη από τη μάχη, αφήνει τα αλληλοσυγκρουόμενα ανθρώπινα πάθη να κάνουν τη δουλειά για λογαριασμό της.

Το ιστορικό αναγκαίο πέρασμα της αρχαίας Ρώμης από τη δημοκρατική πολιτεία στην αυτοκρατορία πραγματοποιήθηκε εργαλειοποιώντας τα πάθη και τις φιλοδοξίες του Ιουλίου Καίσαρα). Αντίθετα, στην περίπτωσή της διαπαθητικότητας, είμαι παθητικός μέσω του Άλλου. Παραχωρώ στον Άλλο τη παθητική πλευρά (την απόλαυση)της εμπειρίας μου για να μπορώ να παραμείνω ενεργητικά απασχολημένος με κάτι (μπορώ να συνεχίσω να δουλεύω το βράδυ, ενώ το βίντεο απολαμβάνει παθητικά για λογαριασμό μου, μπορώ να επιδοθώ σε οικονοκούς διακανονισμούς σχετικά με την παρουσία του μακαρίτη, ενώ οι μοιρολογίστρες πενθούν για λογαριασμό μου).

Έτσι περνάμε στην έννοια της ψευδο-δραστηριότητας : οι άνθρωποι δεν ενεργούν μόνο για να αλλάξουν κάτι αλλά και για να εμποδίσουν κάτι απ'το να συμβεί, με σκοπό να μην αλλάξει τίποτε.

Αυτή είναι η τυπική στρατηγική του ψυχαναγκαστικού::παραμένει μανιωδώς ενεργός προκειμένου να εμποδίσει να συμβεί πραγματικά κάτι.Για παράδειγμα, σε μια ομάδα όπου η ένταση ανάμεσα στα μέλη της απειλεί να ξεσπάσει, ο ψυχαναγκαστικός μιλάει συνεχώς προκειμένου να μην έρθει η αμήχανη στιγμή της σιωπής, που θα αναγκάσει τους συμμετέχοντες να αντιμετωπίσουν ανοιχτά την σοβούσα ένταση. Στην ψυχαναλυτική θεραπεία,οι ψυχαναγκαστικοί μιλούν ακατάπαυστα, κατακλύζοντας τον αναλυτή τους με ιστορίες,όνειρα και ιδέες: η αδιάλειπτη δραστηριότητά τους υποκινείται από τον κρυφό φόβο ότι,αν σταματήσουν έστω για μια στιγμή να μιλάνε,ο αναλυτής θα τους κάνει μια ερώτηση που θα είναι πραγματικά κρίσιμη - με άλλα λόγια,μιλούν προκειμένου να παρατείνουν τη σιωπή του αναλυτή.

Ακόμα και σ' ένα μεγάλο της σύγχρονης προοδευτικής πολιτικής, ο κίνδυνος δεν είναι η παθητικότητα αλλά η ψευδο-δραστηριότητα, η συνεχής παρόρμηση για δράση και συμμετοχή. Γίνονται διαρκώς παρεμβάσεις προκειμένου "κάτι να γίνεται", οι ακαδημαϊκοί επιδίδονται σε ανούσιες συζητήσεις,η πραγματική δυσκολία όμως είναι να κάνεις ένα βήμα πίσω και να αποσυρθείς απ' αυτή τη διαδικασία. Οι ιθύνοντες,μάλιστα συχνά προτιμούν την κριτική συμμετοχή από τη σιωπή - μόνο και μόνο για να μας δεσμεύσουν σ' έναν διάλογο, για να διασφαλόσουν ότι η απειλητική μας παθητικότητα έχει καμφθεί. Ενάντια σ' αυτή τη διαπαθητικότητα, όπου δραστηριοποιούμαστε διαρκώς προκειμένου να διασφαλίσουμε ότι τίποταε δε θα αλλάξει πραγματικά , το πρώτο αληθινά κρίσιμο βήμα είναι να αποσυρθούμε στην παθητικότητα και να αρνηθούμε τη συμμετοχή. Αυτό το πρώτο βήμα ξεκαθαρίζει το έδαφος για την αληθινή δράση, για μια πράξη η οποία όντως θα επιφέρει την αλλαγή στις συντεταγμένες του πολιτικού σκηνικού.

Κάτι παρόμοιο με αυτή την ψευδο-δραστηριότητα συναντάμε και στην προτεσταντική έννοια του Προκαθορισμού. Το παράδοξο του Προκαθορισμού είναι ότι η θεολογία που ισχυρίζεται ότι η μοίρα μας είναι προκαθορισμένη και ότι η σωτηρία μας δεν εξαρτάται από τις πράξεις μας, λειτούργησε νομιμοποιητικά για τον καπιταλισμό, δηλαδή για το κοινωνικό σύστημα που πυροδότησε την πιο ιλιγγιώδη παραγωγική δραστηριότητα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Το γεγονός ακριβώς ότι όλα είναι πραποφασισμένα - ότι η στάση μας απένατι στη Μοίρα είναι αυτή ενός παθητικού θύματος - μας ωθεί να επιδιδόμαστε σε ακατάπαυστη και ιλιγγιώδη δραστηριότητα. Δραστηριοποιούμαστε συνεχώς προκειμένου να καθηλώσουμε τον μεγάλο Άλλο(στην προκειμένη περίπτωση τον Θεό).

Αυτή η μετάθεση των πιο μύχιων αισθημάτων μας και της στάσης μας σε κάποια φιγούρα-φορέα του Άλλου, βρίσκεται στον πυρήνα της λακανικής έννοιας του μεγάλου Άλλου και μπορεί να επηράσει όχι μόνο τα αισθήματα αλλά και τα πιστεύω ή την γνώση μας - ο Άλλος μπορεί να πιστεύει και να γνωρίζει για λογαριασμό μας. Για να δείξει αυτή τη μετάθεση της γνώσης του υποκειμένου σε κάποιον άλλον, ο Lacan επινόησε την έννοια του κατ' υπόθεσιν υποκειμένου της γνώσης.

απόσπασμα από το βιβλίο SLAVOI ZIZEK - LACAN 
Μετάφραση : ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΓΙΑΛΑΡΗΣ

                         ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
Επιμέλεια :   ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΕΡΓΕΤΗΣ

                       ΑΛΕΞΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ
ΕΚΔΟΣΕΙς ΠΑΤΑΚΗ

Επιμέλεια Carina

__