Η ΣΠΗΛΙΑ ΤΟΥ ΝΟΣΦΕΡΑΤΟΥ: Ντροπή και σύγχρονη ταυτότητα

Hieronymus Bosch  "triptych of garden of earthly delights"

Η ΣΠΗΛΙΑ ΤΟΥ ΝΟΣΦΕΡΑΤΟΥ: Ντροπή και σύγχρονη ταυτότητα

Ντροπή και σύγχρονη ταυτότητα του Πέτρου Θεοδωρίδη


Η ταυτότητα κάποιου συντίθεται μέσα από μια επιλεκτική αφήγηση: ανασυντίθεται εκ των υστέρων: ως αναδρομική βιογραφία. Η αναδρομική βιογραφία που συνθέτει την ταυτότητα μας στηρίζεται στον αναστοχασμό της ζωής μας ,του εαυτού μας . Διαλέγουμε απ’ τον σωρό των βιωμάτων μας εκείνη την ενθύμηση πού ξαναδίνει νόημα στην τωρινή ζωή μας. Απωθούμε τις ταπεινώσεις, το μη οικείο ,το παράδοξο και επιλέγουμε ό,τι μπορεί να δομήσει μιαν αυτάρεσκη συνέχεια Αυτή η αναδρομική αφήγηση οφείλει να είναι γοητευτική και συνάμα συνεκτική, να ενέχει μια φαινομενική διαδοχή, Αλλά για να είναι πειστική για τον εαυτό η αυτοβιoγραφια του, δεν μπορεί να είναι ολότελα φανταστική.

Ο εαυτός αναγκάζεται να αναπλάθει συνεχώς τα στοιχεία πού εισβάλλουν από τον εξωτερικό κόσμο τα, σμίγοντας τα με την προσωπική του ιστορία. Συνθέτει έτσι ένα υπαρξιακό πλαίσιο, πού ανακουφίζει το άτομο, ένα προστατευτικό κέλυφος και φίλτρο για να ερμηνεύσει και τιθασεύσει την πολυμορφία της καθημερινότητας του. Αυτό το υπαρξιακό πλαίσιο , η οντολογική μας ασφάλεια απειλείται σήμερα –διαρκώς- από την ντροπή.

Πότε αισθανόμαστε ντροπή;  
Μπορεί να αισθανόμαστε ντροπή για τα συναισθήματα μας, για το άγχος, το φόβο ή την κατάθλιψη μας, το θυμό μας, πιστεύοντας ότι είναι κακό να αισθανόμαστε ετσι επειδή αυτό μας κάνει προβληματικούς ή και κατώτερους. Μπορεί να ντρεπόμαστε για το σώμα μας, για τις ικανότητες μας,η να εκφράσουμε τρυφερά συναισθήματα στις σχέσεις μαςΗ ντροπή είναι ένα (συν)αίσθημα που δεν έχει μελετηθεί αρκετά ,γιατί συγχέεται εύκολα με την ενοχή. Ενοχή αισθανόταν ο Ρασκολνικοφ για τη πράξη του, ο Ηλίθιος του Ντοστογιέφσκι αισθανόταν ντροπή(για την κοινωνική αδεξιότητα του). Ο Ηλίθιος, ο Μίσκιν «Αμύνεται όσο μπορεί, επιδεικνύει ανωτερότητα και τη γνωστή του ηλιθιότητα, αλλά μένουμε μονίμως με την αίσθηση ότι είναι περιττός ανάμεσα στους ανθρώπους, υπεράριθμος και λίγο άχρηστος παρά πρωταγωνιστής»
· Ντροπή δημιουργείται όταν κάτι που είναι ,που έχει ή έχει κάνει κάποιος, προκαλεί(ή αυτός αισθάνεται ότι προκαλεί )την αποδοκιμασία των άλλων. Επειδή η αποδοκιμασία παίρνει την μορφή της περιφρόνησης η της αηδίας, μάλλον παρά του θυμού, η ντροπή συνδέεται με το πρόσωπο περισσότερο παρά με την πράξη. Το παράδοξο της ντροπής είναι ότι συχνά αναμιγνύει μια μοναδική ανάξια πράξη η χαρακτηριστικό, με το σύνολο της ταυτότητας ενός προσώπου. Μιλάμε για ντροπή όταν κάποιος σκέφτεται για κάποιον άλλον ως κακό άνθρωπο , και όχι απλά ότι έκανε κάτι κακό.

Ετσι η ντροπή, αφορά στην ταυτότητα μάλλον παρά στην συμπεριφορά .Η ντροπή «αφορά στην αίσθηση προσωπικής ταυτότητας, επειδή σχετίζεται με το άγχος για την επάρκεια της αφήγησης με την οποία το άτομο στηρίζει μια συνεκτική βιογραφία (του εαυτού του)».· Η ντροπή αφορά ευθέως στην αίσθηση της ταυτότητα μας επειδή είναι πηγάζει από το άγχος για το πόσο επαρκής ,πόσο συνεκτική είναι η αφήγηση με την οποία το άτομο στηρίζει την βιογραφία του. Στην συνοχή του αναστοχασμού του εαυτού μας, η ντροπή συχνά προκαλεί ένα ρήγμα, καθώς ανακαλεί προηγούμενες ντροπές, στην αλυσίδα των τραυμάτων μας Υπάρχουν –μας λεει ο Α Giddens-«δυο καταστάσεις της ντροπής:, η ανοιχτή(Overt) και η πλάγια (Bypassed) Η ανοιχτή ντροπή αναφέρεται σε αισθήματα βιωμένα από ένα παιδί όταν κατά κάποιο τρόπο ταπεινώνεται από κάποιο άλλο πρόσωπο. Η πλάγια ντροπή είναι το αντίστοιχο της ασυνείδητης ενοχής: είναι η ντροπή που προέρχεται από ασυνείδητα βιωμένα άγχη για τις ανεπάρκειες του εαυτού. Η πλάγια ντροπή συνδέεται απωθημένους φόβους ότι η αφήγηση της ταυτότητας του εαυτού δεν μπορεί να αντέξει τις πιέσεις που αφορούν στην συνοχή της η στην κοινωνική αποδοχή ,δηλαδή με αισθήματα «οντολογικής ανασφάλειας».

· Η Ντροπή (όπως και η ενοχή σύμφωνα με την Μέλανι Κλαιν) προϋπάρχει στο μικρό παιδί από την ανάπτυξη της ικανότητας για μια διαφοροποιημένη γλώσσας .Η Ντροπή έχει τις ρίζες της σε βαθύτατα βιωμένα συναισθήματα ανεπάρκειας ή ταπείνωσης (με τον φόβο της εγκατάλειψης κατά την παιδική ηλικία) που προϋπάρχουν στο μικρό παιδί από την ανάπτυξη της ικανότητας για μια διαφοροποιημένη γλώσσαςΤο κλειδί για την ανάπτυξη μιας αίσθησης οντολογικής ασφάλειας στο μικρό παιδί, είναι η εμπιστοσύνη στους (σημαντικούς) άλλους γι αυτό και το αναπόφευκτο συνοδευτικό της είναι η ανησυχία που προκαλεί η απουσία της, ή .ο κλονισμός της,· ντροπή κι εμπιστοσύνη.

Η ντροπή προκαλείται-ως ένα βαθμό- από την απώλεια της θεμελιακής εμπιστοσύνης:στους σημαντικούς άλλους και στον εαυτό Στη νουβέλα του Στεφαν Τσβαιχ , Καυτό μυστικό ενα δωδεκάχρονο αγόρι βιώνει με οδυνηρό τρόπο τη μετάβαση από την παιδική ηλικία στην ενηλικίωση καθώς γίνεται μάρτυρας της ερωτικής περιπέτειας της μητέρας του με ένα νεαρό βαρόνο. Γεμάτος πικρία και αγανάκτηση προσπαθεί να ανακαλύψει ποιο είναι το Καυτό μυστικό που οι μεγάλοι το κρύβουν επιμελώς:το μυστικό της σεξουαλικότητας Η εμπιστοσύνη προς τους μεγάλους κλονίζεται.

· Η απώλεια της θεμελιακής εμπιστοσύνης ισοδυναμεί με «βιασμό της ψυχής»,με «κλοπή της ψυχής» και αποτελεί για τους σαμάνους θεραπευτές την πιο διαδεδομένη και επιβλαβή αιτία ασθένειας. Λόγω της απώλειας σημαντικών τμημάτων της ψυχής τους οι άνθρωποι οδηγούνται σε καταστάσεις πνευματικής αβεβαιότητας. Στη σαμανιστική ιατρική ,δεδομένου ότι η ασθένεια αποδίδεται στην ψυχή που παραστράτησε, εκλάπη ή κατά κάποιο τόπο παρέλυσε, οι διάφορες θεραπείες προσπαθούν να την αιχμαλωτίσουν ή να την υποχρεώσουν να ξαναπάρει τη θέση της στο σώμα του ασθενή » Μόνο ένας σαμάνος, «βλέπει »τα πνεύματα και γνωρίζει πως να τα εξορκίσει. «Μόνο αυτός αναγνωρίζει ότι η ψυχή το έχει σκάσει και μόνο αυτός είναι ικανός εκστασιαζόμενος, να την προλάβει και να την επαναφέρει στο σώμα της ». Ο Eliade περιγράφει έναν σαμάνο Toleut που καλεί πίσω την ψυχή ενός αρρώστου παιδιού:«Έλα πίσω στη χώρα σου , στους ανθρώπους σου…. Στη Γιουρτα , κοντά στη ζωηρή φωτιά!... Έλα πίσω στον πατέρα σου, στη μητερα σου…».Ουσιαστικά ,η σαμανιστική θεραπεία ,προ(σ)καλεί τον ασθενή στην ανάκτηση της «Θεμελιακής εμπιστοσύνης »
· Για την ανάπτυξη μιας ''θεμελιακής εμπιστοσύνης'' αναγκαίας για την ανάπτυξη μιας αίσθησης ταυτότητας είναι απαραίτητος- σύμφωνα με τον Winnicott και τον Eric Eriksson ) ένας ''ενδιάμεσος οικείος χώρος '' που τον συνθέτουν άνθρωποι (γονείς, φίλοι , συγγενείς) και πράγματα(φωτογραφίες και ημερολόγια) πού περιβάλλουν τον εαυτό με εμπιστοσύνη και οικειότητα. Η (θεμελιακή) εμπιστοσύνη εγκαθιδρύεται στο παιδί ως μέρος της βίωσης ενός κόσμου που έχει συνοχή, συνέχεια κα αξιοπιστία. Όταν τέτοιες προσδοκίες διαψεύδονται, η εμπιστοσύνη χάνεται, όχι μόνο σε αλλά πρόσωπα αλλά και στην συνοχή του αντικειμενικού κόσμου : « γινόμαστε ξένοι σε ένα κόσμο όπου νομίζαμε ότι είμαστε σπίτι μας. Βιώνουμε αγωνία συνειδητοποιώντας ότι δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε απαντήσεις στα ερωτήματα: Ποιος είμαι; που ανήκω; (...)}γινόμαστε ξανά παιδιά, αβέβαια για τους εαυτούς μας σε ένα αποξενωμένο κόσμο ...
· Nτροπή και ενοχή ...
·

περιοδικό ΕΝΕΚΕΝ (Τ. 5-6 Φθινοπωρο 2006 με τιτλο η ΝΤΡΟΠΗ )

PJ Harvey - Shame 

Shame is the shadow of love..