 |
| Michel Foucault
Η γέννηση της βιοπολιτικής
Διαλέξεις στο Collège de France, 1978-1979
Μτφρ.: Radical Desire
|
Διάλεξη 7ης Μαρτίου 1979
Θα ήθελα να σας διαβεβαιώσω ότι παρά τα φαινόμενα, είχα πράγματι τον σκοπό να σας μιλήσω για την βιοπολιτική, και μετά, με τα πράγματα να είναι όπως είναι, κατέληξα να μιλήσω εκτεταμένα —και ίσως για υπερβολικά πολύ χρόνο— για τον νεοφιλελευθερισμό, και τον νεοφιλελευθερισμό στην γερμανική του μορφή. Πρέπει όμως να εξηγήσω κάπως αυτή την αλλαγή στην κατεύθυνση που ήθελα να δώσω σ’ αυτές τις διαλέξεις. Προφανώς, δεν μίλησα τόσο αναλυτικά για τον νεοφιλελευθερισμό, πόσο μάλλον για τον γερμανικό νεοφιλελευθερισμό, επειδή ήθελα να ιχνηλατήσω το ιστορικό ή θεωρητικό “υπόβαθρο” της γερμανικής χριστιανοδημοκρατίας. Ούτε το έκανα για να αποκηρύξω ό,τι μη σοσιαλιστικό στις κυβερνήσεις των Βίλι Μπραντ και Χέλμουτ Σμιτ. Επέμεινα τόσο στο πρόβλημα αυτό του γερμανικού νεοφιλελευθερισμού επειδή, σε συνέχεια όσων άρχισα να λέω πέρυσι, ήθελα να δω τι απτό περιεχόμενο μπορεί να δοθεί στην ανάλυση των σχέσεων ισχύος — νοουμένου βέβαια, και αυτό το επαναλαμβάνω και πάλι, ότι η ισχύς δεν μπορεί με κανένα τρόπο να εννοηθεί είτε σαν αρχή αυτή καθαυτή, είτε ως κάτι που έχει επεξηγηματική αξία η οποία να λειτουργεί εξ αρχής. Ο ίδιος ο όρος, ισχύς, δεν κάνει τίποτε άλλο από το να οριοθετεί ένα πεδίο σχέσεων οι οποίες απομένει εξ ολοκλήρου ακόμα να αναλυθούν· και αυτό που έχω προτείνει να ονομάσουμε κυβερνητικότητα, δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο μπορεί κάποιος να οργανώσει την ανθρώπινη συμπεριφορά, δεν είναι παρά ένα προτεινόμενο αναλυτικό πλαίσιο για αυτές τις σχέσεις ισχύος.
Έτσι, πειραματιστήκαμε με την έννοια αυτή της κυβερνητικότητας, και κατά δεύτερον είδαμε πώς αυτό το πλαίσιο της κυβερνητικότητας, το οποίο μπορούμε να υποθέσουμε πως ισχύει για την ανάλυση της οργάνωσης της συμπεριφοράς των τρελών, των ασθενών, των παραβατικών προσωπικοτήτων και των παιδιών, μπορεί να ισχύει εξίσου όταν ασχολούμαστε με φαινόμενα εντελώς διαφορετικής κλίμακας, όπως είναι αυτά της οικονομικής πολιτικής, για παράδειγμα, ή της διοίκησης ενός κοινωνικού σώματος, και τα λοιπά. Αυτό το οποίο ήθελα να κάνω —και αυτό διακυβεύτηκε στην ανάλυσή μου— ήταν να διαπιστώσω τον βαθμό στον οποίο μπορούμε να δεχτούμε ότι η ανάλυση των μικροεξουσιών, ή των διαδικασιών κυβερνητικότητας, δεν περιορίζεται εξ ορισμού σε έναν ακριβή χώρο ο οποίος προσδιορίζεται από ένα τμήμα της κλίμακας, αλλά θα πρέπει να εννοηθεί απλά ως μια οπτική γωνία, μια μέθοδος αποκωδικοποίησης η οποία μπορεί να ισχύει για όλη την κλίμακα ανεξαρτήτως του μεγέθους της. Με άλλα λόγια, η ανάλυση των μικροεξουσιών δεν είναι ζήτημα κλίμακας, και δεν είναι ζήτημα ενός τομέα, είναι ζήτημα οπτικής γωνίας. Ωραία. Αυτός ήταν, αν θέλετε, ο μεθοδολογικός λόγος.
Ένας δεύτερος λόγος που επέμεινα σ’ αυτά τα προβλήματα του νεοφιλελευθερισμού είναι κάτι που θα ήθελα να ονομάσω κριτική ηθική. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτό που στις μέρες μας επερωτάται διαρκώς, και από πολλές διαφορετικές οπτικές, είναι σχεδόν πάντοτε το κράτος: η χωρίς όρια επέκταση του κράτους, η παντοδυναμία του, η γραφειοκρατική του ανάπτυξη, το κράτος και οι σπόροι φασισμού που περιέχει, η εγγενής βία του κράτους κάτω από τον προνοιακό του πατερναλισμό…Νομίζω ότι υπάρχουν δύο στοιχεία τα οποία είναι αρκετά σταθερά σ’ αυτή τη θεματική της κριτικής του κράτους.
Πρώτα, υπάρχει η ιδέα ότι το κράτος έχει το ίδιο, και μέσα από τον δυναμισμό του, ένα είδος επεκτατικής ισχύος, μια εγγενή τάση να εξαπλώνεται, έναν ενδογενή ιμπεριαλισμό που το ωθεί διαρκώς να απλώνει την επιφάνειά του και να εξαπλώνεται σε μέγεθος, σε βάθος, και σε διεισδυτικότητα, στο σημείο που θα καταλάβει κάποια στιγμή εξ ολοκλήρου αυτό το οποίο είναι συνάμα το άλλο του, το έξω του, ο στόχος του, και το αντικείμενό του, δηλαδή: την πολιτική κοινωνία. Το πρώτο στοιχείο που μού φαίνεται να διατρέχει όλη αυτή την γενική θεματική της κρατοφοβίας είναι λοιπόν αυτή η εγγενής ισχύς σε σχέση με το αντικείμενο-στόχο της, την πολιτική κοινωνία.
Το δεύτερο στοιχείο που μού φαίνεται ότι βρίσκεται διαρκώς σε αυτές τις γενικές θεματικές της κρατοφοβίας είναι ότι υπάρχει μια συγγένεια, ένα είδος γενετικής συνέχειας ή εξελικτικής επαγωγής, μεταξύ διαφορετικών μορφών του κράτους, με το κράτος διοίκησης, το κράτος πρόνοιας, το γραφειοκρατικό κράτος, το φασιστικό κράτος και το ολοκληρωτικό κράτος να είναι —δεν έχει σημασία σε ποια από τις διάφορες αναλύσεις τους— τα παρακλάδια ενός και μόνο μεγάλου δέντρου κρατικού ελέγχου που αναπτύσσεται διαρκώς και με τρόπο ομοιογενή. Οι δύο αυτές ιδέες, οι οποίες βρίσκονται κοντά η μία στην άλλη και υποστηρίζουν η μία την άλλη —δηλαδή, πρώτον, ότι το κράτος έχει μια χωρίς όρια ισχύ επέκτασης σε σχέση με τον στόχο-αντικείμενό του, την πολιτική κοινωνία, και δεύτερον, ότι οι μορφές του κράτους αναπτύσσουν η μία την άλλη στη βάση ενός δυναμισμού που προσιδιάζει στο κράτος— μού φαίνεται πως δημιουργούν ένα είδος κοινοτοπίας της κριτικής που το βρίσκουμε συχνά σήμερα. Τώρα, μού φαίνεται ότι αυτές οι θεματικές θέτουν σε κυκλοφορία κάτι που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε πληθωριστική κριτική αξία· ένα πληθωριστικό κριτικό νόμισμα. Γιατί είναι πληθωριστικό;
Είναι πληθωριστικό, πρώτο, επειδή νομίζω πως η θεματική αυτή ενθαρρύνει την ανάπτυξη, με διαρκώς αυξανόμενη ταχύτητα, της ανταλλαξιμότητας των αναλύσεων. Μόλις δεχόμαστε την ύπαρξη αυτής της συνέχειας ή της γενετικής συγγένειας μεταξύ διαφορετικών μορφών του κράτους, και μόλις αποδίδουμε στο κράτος έναν διαρκή εξελεκτικό δυναμισμό, γίνεται εφικτό όχι απλώς να χρησιμοποιήσουμε διαφορετικές αναλύσεις που να υποστηρίζουν η μία την άλλη, αλλά και να αναφερόμαστε από τη μία πίσω στην άλλη και έτσι να τους στερήσουμε κάθε συγκεκριμένο χαρακτήρα. Για παράδειγμα, η ανάλυση της κοινωνικής ασφάλισης και του διοικητικού μηχανισμού στον οποίο βασίζεται καταλήγει, μέσω κάποιων νοηματικών ολισθημάτων και χάρη σε μερικά λογοπαίγνια, να μας φέρνει στην ανάλυση των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Στην μετατόπιση από την κοινωνική πρόνοια στα στρατόπεδα συγκέντρωσης εξανεμίζεται η απαραίτητη απτότητα της ανάλυσης. Υπάρχει λοιπόν πληθωρισμός με την έννοια μιας αυξανόμενης ανταλλαξιμότητας αναλύσεων, καθώς και της απώλειας του συγκεκριμένου τους χαρακτήρα.
__
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου