ΕΚΑΤΗ

  

Τρίμορφη αναπαράσταση της Εκάτης.
Ρωμαϊκό αντίγραφο
πρωτοτύπου της ελληνιστικής περιόδου.
Inv. 1922. Μουσείο Chiaramonti

Ορφικός ύμνος προς την Εκάτη

“Την οδοσύχναστη εξυμνώ Εκάτη,
την τρίστρατη, την ερασμία,
ουράνια τη γήινη και τη θαλασσινή
κροκόπεπλη, την επιτάφια, πού με

τις ψυχές νεκρών οργιοβακχεύει,
την Πέρσεια, τη μοναχική, που με
τα ελάφια αγάλλεται, νυχτερινή,
σκυλοσυνόδευτη, αήττητη........”

Κατά την Ελληνική Μυθολογία η Εκάτη εμφανίζεται σαν χθόνια θεότητα. Από γλωσσολογικής άποψης το όνομά της φαίνεται ότι είναι ελληνικό και σχετίζεται πιθανώς με το επίθετο εκατηβόλος που αποδιδόταν στον Απόλλωνα. Υπάρχουν τίτλοι της όπως το άγγελος και το φωσφόρος. Με τον δεύτερο τίτλο πολλές φορές ονομάζεται «φορέας του φωτός» (βλ. Ευριπίδου Ελένη).

Η Εκάτη, θεά της μαγικής τέχνης στον κάτω κόσμο, ήταν το μοναδικό παιδί των Τιτάνων Πέρση και Αστερίας. Από τους γονείς της κληρονόμησε δυνάμεις πάνω στη γη, τη θάλασσα και τον ουρανό. Βοήθησε τη θεά Δήμητρα στην αναζήτηση της Περσεφόνης και μετά την επανένωσή τους έγινε συνοδός της Περσεφόνης και σύντροφος του Άδη. Ήταν στενά συνδεδεμένη με τα Ελευσίνια μυστήρια.

Η Εκάτη συνήθως απεικονιζόταν σε σχέδια πάνω σε αγγεία κρατώντας 2 πυρσούς. Σε αγάλματα μερικές φορές απεικονιζόταν σε τριπλή μορφή. Άλλο όνομα με το οποίο ήταν γνωστή είναι Περσηίς.

Ο ποιητής της Θεογονίας, ο Ησίοδος, αναγνωρίζει στο πρόσωπό της την πανίσχυρη Κυρία των τριών βασιλείων: γης, ουρανού και θάλασσας. Λέει, ακόμη, πως η θεά ασκούσε την κυριαρχία της από την εποχή των Τιτάνων πριν πάρει την εξουσία ο Ζευς και η τάξη του. Ο νέος κυβερνήτης του κόσμου την τίμησε, αφήνοντάς την στο αρχικό μεγαλείο της.

Η Εκάτη βοηθά τους πολεμιστές στον πόλεμο και τους βασιλείς στην απονομή της δικαιοσύνης. Φέρνει τιμές στους αθλητικούς αγώνες, παραστέκει τους κυνηγούς και τους ψαράδες και μαζί με τον Ερμή, προστατεύει τα κοπάδια. Τέλος, αποκαλείται κουροτρόφος.

Σημαντική είναι η παρουσία της στον περίφημο μύθο της αρπαγής της Περσεφόνης». Όπως και η Δήμητρα, ακούει τη φωνή του απαχθείσας κόρης. Τη συναντά κρατώντας φως στο χέρι της και ρωτάει τον απαγωγέα με λόγια που ανήκουν στη Δήμητρα, σύμφωνα με μια ορφική απόδοση ομηρικού ύμνου. Ο ποιητής μας λέει πως και οι δύο πηγαίνουν να βρουν τον Ήλιο, τον αυτόπτη μάρτυρα. Υφίστανται δύο αποδόσεις του μυθολογήματος. Στη μία πρωταγωνιστεί η Δήμητρα και στην άλλη η Εκάτη, που πηγαίνει μάλιστα και στον Κάτω Κόσμο για να αναζητήσει την Περσεφόνη. Αφού συναντηθούν η μητέρα με την κόρη, η Εκάτη εμφανίζεται για άλλη μια φορά στον ύμνο, για να παραλάβει την Κόρη και να μείνει για πάντα μαζί της. Η Εκάτη και η Περσεφόνη είναι το ίδιο αδιαχώριστες, όπως η Περσεφόνη και η Δήμητρα. Σύμφωνα με τον ύμνο, η Γαία, η Μητέρα Γη, δεν έχει καμία σχέση με τη Δήμητρα, καθώς θεωρείται συνένοχη του απαγωγέα.

Ο Αισχύλος τη συνδέει με τη Σελήνη και την παρουσιάζει ως Άρτεμι-Εκάτη, ενώ ο Ευριπίδης τη θεωρεί κόρη της Λητούς, και πρώτος στη Μήδεια την παρουσιάζει ως θεά προστάτιδα των μαγισσών. Η Εκάτη λοιπόν συνδέεται και συνταυτίζεται με τη Δήμητρα, την Περσεφόνη, τον Ερμή και τον Κάτω Κόσμο, τη Γη, τον Πάνα, την Κυβέλη και τους Κορύβαντες, τις Χάριτες στη μορφή που έχει ως προστάτης των καλλιεργειών και της γης. Ως Άρτεμις Ευπλοία αποκτά θαλάσσιο χαρακτήρα και συνδέεται με το ναυτικό επάγγελμα.

Η σχέση της Εκάτης με την Άρτεμι γίνεται φανερή από ένα μύθο του Εφέσου. Επειδή η γυναίκα του Εφέσου υποδέχθηκε άσχημα τη θεά και της αρνήθηκε τη φιλοξενία, η Άρτεμις τη μεταμόρφωσε για λίγο σε σκύλο. Όταν όμως πήρε πάλι την ανθρώπινη μορφή της, η γυναίκα του Εφέσου ένιωθε τόσο ντροπιασμένη, ώστε κρεμάστηκε. Η θεά την επανέφερε στη ζωή και εκείνη πήρε το όνομα της Εκάτης. Άγαλμα της Εκάτης είχε στηθεί κοντά στο ναό της Εφεσίας Αρτέμιδος.

Στους ύστερους χρόνους δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στη χθόνια υπόστασή της και στις μαγικές της ιδιότητες. Τότε εμφανίστηκε με τρομακτική μορφή όπως η Μέδουσα και οι Ερινύες. Με την εκδοχή αυτή συνδέονται οι οικιακοί καθαρμοί, τα οξυθύμια, με τα οποία διώχνονταν από το σπίτι τα κακά πνεύματα. Αφιερωμένος στην Εκάτη ήταν ο χώρος που βρισκόταν μπροστά από την πύλη του ναού, της πόλης ή του οίκου. Λατρευόταν για τις μαγικές της κυρίως ιδιότητες, για τη δύναμη που είχε να κρατάει μακριά από την καθημερινή ζωή το κακό.

Στον ελληνικό κόσμο η κλασική μορφή της Εκάτης στέκει αυστηρή και παράξενη, ανάγλυφη πάνω σε ένα τρίγωνο, με τα πρόσωπά της στραμμένα σε τρεις κατευθύνσεις. Οι Έλληνες προσπάθησαν να απαλλαγούν από την αυστηρότητα αυτών των αγαλμάτων διασπώντας την τρισυπόσταση θεότητα σε τρεις παρθένες χορεύτριες. Στις μεταγενέστερες εποχές, επέμειναν εντονότερα στην τρισυπόστατη όψη της θεότητας από ό,τι στην κλασική εποχή του Ησίοδου. Το γεγονός πως τα Εκάτεια τελούνταν σε τρίστρατα και πως αυτοί οι τόποι ήταν ειδικά αφιερωμένοι στην Εκάτη δεν αντιστρατεύεται στην ησιοδική ή κοσμική σύλληψη του αριθμού τρία. Όλα τα τρίστρατα προβάλλουν ξεκάθαρα τη δυνατότητα διαίρεσης του κόσμου σε τρία μέρη. Ταυτόχρονα η Εκάτη, ως κυρία των πνευμάτων, προειδοποίησε τους Έλληνες πως μια τριπλή διαίρεση θα δημιουργούσε αναγκαστικά δίπλα στον οργανωμένο κόσμο του Δία μια χαοτική περιοχή, στην οποία θα συνέχιζε να υπάρχει το αμορφοποίητο μέρος του αρχέγονου κόσμου ως Κάτω Κόσμος. Οι Έλληνες θεώρησαν πως η τριπλότητα της Εκάτης ήταν κάτι υποχθόνιο.

Σε προγενέστερες περιόδους, πριν ακόμη απολιθωθούν τα τρία πρόσωπα της Εκάτης στα γνωστά Εκάτεια, αυτές οι τρεις όψεις φαίνεται πως αποτελούσαν πολλές μορφές ή βασίλεια του κόσμου, πολλές δυνατές εξελίξεις της μιας και ίδιας συμπαγούς ιδέας. Έτσι, στη μορφή αυτής που προφανώς είναι η μικρότερη των θεαινών, η κατώτερη από τις τρεις, διακρίνεται μια εσωτερική σχέση ανάμεσα στη Δήμητρα, την Κόρη και την Εκάτη. Από εδώ πηγάζει και η προφανής ιδέα του μυθολογήματος, όπως ξεδιπλώνεται στον ύμνο.

Βιβλιογραφία

• C.G. Jung-C. Kerenyi, Η Επιστήμη της Μυθολογίας, Ιάμβλιχος, 1989.
• L.R. Farnell, The Cultures of the Greek States, Chicago, 1971.
• The Kraus, Hekate, 1961.
• Myth. Lexikon, 1885.

από Βικιπαιδεία

_______________________