η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας σήμερα
Η αρχή της αμφισβήτησης
Το εξαιρετικό και μοναδικό φαινόμενο που παρατηρείται στην αρχαία Ελλάδα,προϋπόθεση και αποτέλεσμα μιας άλλης θεώρησης του κόσμου (όπως θα αναπτύξω στη συνέχεια), είναι η αμφισβήτηση της παράδοσης : η κοινωνία δεν μένει προσκολλημένη στους παραδοσιακούς θεσμούς,σ' αυτό που βρήκαμε απ' τους πατεράδες μας,στον λόγο και τις εντολές του Ιεχωβά,ή σε οποιαδήποτε άλλη εξωτερική και εξωκοινωνική αρχή και πηγή θέσμισης.Θέτει υπό αμφισβήτηση τους παραδοσιακούς θεσμούς,αφ' ενός μεν ως νόμους με την στενή και τρέχουσα σημασία του όρου,δηλαδή νομους πολιτικής κοινότητας,νόμου που απαντούν άπαξ δια παντός στο ερώτημα : ποιος άρχει; (βασιλιάς και αριστοκράτες,όωπς κατά την παράδοση,ή δήμος,σύμφωνα με με τη νέα θέσμιση;) αφ' ετέρου δε ως κοινωνικές παραστάσεις (εικόνες) του κόσμου,δηλαδή θεσμισμένες παραστάσεις με τις οποίες γαλουχούνται τα παιδιά και μαθαίνουν εξ απαλοτάτ ων ονύχων τί είναι καλό,τί είναι κακό,τί είναι κόσμος,για ποιο πράγμα αξίζει κανείς να ζει ή να πεθαίνει.
Την διττή αυτή αμφισβήτηση των κληρονομημένων θεσμών έχουμε φθάσει σήμερα να την θεωρούμε κατά κάποιο τρόπο σαν αυτονόητη.Έχουμε φθάσει,επίσης, να θεωρούμε αυτονόητες ορισμένες ιδέες που διέπουν την κοινωνική οργάνωση εν γένει,και οπωσδήποτε τη δική μας συγκεκριμένη κοινωνική οργάνωση,όπως η ιδέα της κοινωνικής ή και απλώς δικαιοσύνης,η ιδέα της ισότητας κλπ.
Εκείνος που πιστεύει ότι οι ιδέες αυτές,ως ρυθμιστικές σημασίες της κοινωνικής ζωής,είχαν τεθεί και ισχύσει παντού και πάντοτε απατάται βαθύτατα.Εάν θεωρήσουμε την ανθρώπινη ιστορία στο σύνολό της θα διαπιστώσουμε ότι ουδέποτε και ουδαμού ετέθησαν,ουδέποτε και ουδαμού ίσχυσαν ,εκτός από δύο εξαιρέσεις: την αρχαία Ελλάδα κατά πρώτον και,πολύ αργότερα,την Δυτική Ευρώπη και τις κοινωνίες που επηρεάστηκαν απ' αυτήν.
Σε όλες τις άλλες γνωστές κοινωνίες θεωρήθηκε αυτονοητη η συνέχιση της ζωής όπως βρέθηκε και η διατήρηση του καθενός στην θέση του.Το αυτονόητο για τους κλασικούς Εβραίους δεν ήταν η αναζήτηση της ελευθερίας ή της ισότητας ή της δικαιοσύνης,αλλά η συμμόρφωση προς τις εντολές του Ιεχωβά.Για ένα Χριστιανό,αν πράγματι είναι Χριστιανός,αυτό που έχει σημασία δεν είναι η τύχη της κοινωνίας αλλά η σωτηρία της ψυχής του και η κατάκτηση της αιώνιας ζωής.Το αυτονόητο για ένα Ινδό,ακόμα και σήμερα,είναι η διατήρηση της θέσης του μέσα στις υπάρχουσες κοινωνικές κάστες.Την κατώτερη κάστα αποτελούν οι παρίες,τους οποίους ακόμα κι αν αγγίξει μέλος αντώτερης κάστας μολύνεται (γι΄ αυτό και υπάρχει μια σειρά κανονισμών που ρυθμίζουν τις σχέσεις τους με τις άλλες κάστες).Σήμερα,εν σωτηρίω έτει 1984,μετά από όλα όσα έχουν συμβεί- μεταξύ των άλλων η Ινδία,απ' την άποψη του πληθυσμού,φυσικά,ονομάζεται "η μεγαλύτερη δημοκρατία του κόσμου"- οι παρίες παραμένουν παρίες.Κι αυτό δεν επιτυγχάνεται με την απειλή των όπλων κάποιων συνταγματαρχών,της CIA ,του KGB ή της Ινδικής αστυνομίας,αλλά με την πεποίθηση των ίδιων των ατόμων ότι αυτή είναι η θέση που τους ανήκει μέσα στην κοινωνία.Και οι ελάχιστοι απ' τους παρίες που θα ήθελαν ν' αλλάξουν την μοίρα τους ούτε επαναστατικό κόμμα δημιουργούν,ούτε επανάσταση κάνουν : απλώς προσχωρούν στο Ισλάμ,θρησκεία που επίσης υπάρχει στις Ινδίες,η οποία όμως δεν έχει παρίες.
Μ' αυτό θέλω να πω ότι η λεγόμενη πάλη των τάξεων(δεν μπορώ να μπω σε πολλές λεπτομέρειες στο θέμα αυτό ), ως ενεργός αντίδραση εκ μέρους της τάξης ή των τάξεων που υφίστανται καταπίεση και εκμετάλλευση,είναι η εξαίρεση στην ανθρώπινη ιστορία.Τις περισσότερες φορές το μόνο που παρατηρούμε είναι μια ατομική(και αυτονόητη) αντίδραση των καταπιεζόμενων ατόμων σχεδόν ποτέ,εκτός από τον αρχαίο ελληνικό δήμο και από τον δυτικοευρωπαϊκό χώρο και τις προεκτάσεις του(που σήμερα,φυσικά,έχουν πάρει παγκόσμιες διαστάσεις), τα καταπιεζόμενα στρώματα δεν θέτουν ως σκοπό τους την αλλαγή της κοινωνικής θέσμισης.Στην καλύτερη από τις γνωστές περιπτώσεις εξεγέρσεων δούλων στην αρχαιότητα,την ρωμαϊκή ιδίως,ο στόχοςτων ξεσηκωμένων δούλων ήταν η αλλαγή των θεσμώνκαι των ρόλων μέσα στο ίδιο κοινωνικό σύστημα.Σε δυο απ' αυτές τις εξεγέρσεις ,μια στη Σικελία και μια στη Μικρά Ασία,οι δούλοι,μόλις συνέστησαν ανεξάρτητη κοινότητα,εξέλεξαν βασιλιά,ο οποίος περιστοιχίστηκε αμέσως απο υπηρέτες και δούλους.Δηλαδή, η εξέγερση αυτή καταλήγει στην επανασυγκρότηση της ίδιας παλιάς κατάστασης χωρίς καμιά αλλαγή.Το παράδειγμα αυτό δείχνει ότι ο βαθύτερος σκοπός όλης αυτής της κίνησης δεν ήταν η αλλαγή των θεσμών,αλλά η αλλάγή της ατομικής κατάστασης των ανθρώπων μέσα στους ίδιους θεσμούς.(Σε άλλες περιπτώσεις,το μόνο που επιδιώκουν οι ξεσηκωμένοι δούλοι είναι να ξαναγυρίσουν στην πατρίδα τους).
Κεφάλαιο από το βιβλίο " Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ" με κείμενο από την διάλεξη του Κ.Καστοριάδη στο Λεωνίδιο στις 17 Αυγούστου 1984.
ύψιλον/βιβλία
επιμέλεια-δημοσίευση CaRiNa
______________________________
Την διττή αυτή αμφισβήτηση των κληρονομημένων θεσμών έχουμε φθάσει σήμερα να την θεωρούμε κατά κάποιο τρόπο σαν αυτονόητη.Έχουμε φθάσει,επίσης, να θεωρούμε αυτονόητες ορισμένες ιδέες που διέπουν την κοινωνική οργάνωση εν γένει,και οπωσδήποτε τη δική μας συγκεκριμένη κοινωνική οργάνωση,όπως η ιδέα της κοινωνικής ή και απλώς δικαιοσύνης,η ιδέα της ισότητας κλπ.
Εκείνος που πιστεύει ότι οι ιδέες αυτές,ως ρυθμιστικές σημασίες της κοινωνικής ζωής,είχαν τεθεί και ισχύσει παντού και πάντοτε απατάται βαθύτατα.Εάν θεωρήσουμε την ανθρώπινη ιστορία στο σύνολό της θα διαπιστώσουμε ότι ουδέποτε και ουδαμού ετέθησαν,ουδέποτε και ουδαμού ίσχυσαν ,εκτός από δύο εξαιρέσεις: την αρχαία Ελλάδα κατά πρώτον και,πολύ αργότερα,την Δυτική Ευρώπη και τις κοινωνίες που επηρεάστηκαν απ' αυτήν.
Σε όλες τις άλλες γνωστές κοινωνίες θεωρήθηκε αυτονοητη η συνέχιση της ζωής όπως βρέθηκε και η διατήρηση του καθενός στην θέση του.Το αυτονόητο για τους κλασικούς Εβραίους δεν ήταν η αναζήτηση της ελευθερίας ή της ισότητας ή της δικαιοσύνης,αλλά η συμμόρφωση προς τις εντολές του Ιεχωβά.Για ένα Χριστιανό,αν πράγματι είναι Χριστιανός,αυτό που έχει σημασία δεν είναι η τύχη της κοινωνίας αλλά η σωτηρία της ψυχής του και η κατάκτηση της αιώνιας ζωής.Το αυτονόητο για ένα Ινδό,ακόμα και σήμερα,είναι η διατήρηση της θέσης του μέσα στις υπάρχουσες κοινωνικές κάστες.Την κατώτερη κάστα αποτελούν οι παρίες,τους οποίους ακόμα κι αν αγγίξει μέλος αντώτερης κάστας μολύνεται (γι΄ αυτό και υπάρχει μια σειρά κανονισμών που ρυθμίζουν τις σχέσεις τους με τις άλλες κάστες).Σήμερα,εν σωτηρίω έτει 1984,μετά από όλα όσα έχουν συμβεί- μεταξύ των άλλων η Ινδία,απ' την άποψη του πληθυσμού,φυσικά,ονομάζεται "η μεγαλύτερη δημοκρατία του κόσμου"- οι παρίες παραμένουν παρίες.Κι αυτό δεν επιτυγχάνεται με την απειλή των όπλων κάποιων συνταγματαρχών,της CIA ,του KGB ή της Ινδικής αστυνομίας,αλλά με την πεποίθηση των ίδιων των ατόμων ότι αυτή είναι η θέση που τους ανήκει μέσα στην κοινωνία.Και οι ελάχιστοι απ' τους παρίες που θα ήθελαν ν' αλλάξουν την μοίρα τους ούτε επαναστατικό κόμμα δημιουργούν,ούτε επανάσταση κάνουν : απλώς προσχωρούν στο Ισλάμ,θρησκεία που επίσης υπάρχει στις Ινδίες,η οποία όμως δεν έχει παρίες.
Μ' αυτό θέλω να πω ότι η λεγόμενη πάλη των τάξεων(δεν μπορώ να μπω σε πολλές λεπτομέρειες στο θέμα αυτό ), ως ενεργός αντίδραση εκ μέρους της τάξης ή των τάξεων που υφίστανται καταπίεση και εκμετάλλευση,είναι η εξαίρεση στην ανθρώπινη ιστορία.Τις περισσότερες φορές το μόνο που παρατηρούμε είναι μια ατομική(και αυτονόητη) αντίδραση των καταπιεζόμενων ατόμων σχεδόν ποτέ,εκτός από τον αρχαίο ελληνικό δήμο και από τον δυτικοευρωπαϊκό χώρο και τις προεκτάσεις του(που σήμερα,φυσικά,έχουν πάρει παγκόσμιες διαστάσεις), τα καταπιεζόμενα στρώματα δεν θέτουν ως σκοπό τους την αλλαγή της κοινωνικής θέσμισης.Στην καλύτερη από τις γνωστές περιπτώσεις εξεγέρσεων δούλων στην αρχαιότητα,την ρωμαϊκή ιδίως,ο στόχοςτων ξεσηκωμένων δούλων ήταν η αλλαγή των θεσμώνκαι των ρόλων μέσα στο ίδιο κοινωνικό σύστημα.Σε δυο απ' αυτές τις εξεγέρσεις ,μια στη Σικελία και μια στη Μικρά Ασία,οι δούλοι,μόλις συνέστησαν ανεξάρτητη κοινότητα,εξέλεξαν βασιλιά,ο οποίος περιστοιχίστηκε αμέσως απο υπηρέτες και δούλους.Δηλαδή, η εξέγερση αυτή καταλήγει στην επανασυγκρότηση της ίδιας παλιάς κατάστασης χωρίς καμιά αλλαγή.Το παράδειγμα αυτό δείχνει ότι ο βαθύτερος σκοπός όλης αυτής της κίνησης δεν ήταν η αλλαγή των θεσμών,αλλά η αλλάγή της ατομικής κατάστασης των ανθρώπων μέσα στους ίδιους θεσμούς.(Σε άλλες περιπτώσεις,το μόνο που επιδιώκουν οι ξεσηκωμένοι δούλοι είναι να ξαναγυρίσουν στην πατρίδα τους).
Κεφάλαιο από το βιβλίο " Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ" με κείμενο από την διάλεξη του Κ.Καστοριάδη στο Λεωνίδιο στις 17 Αυγούστου 1984.
ύψιλον/βιβλία
επιμέλεια-δημοσίευση CaRiNa
______________________________
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου