ΠΟΝΤΟΣ ( IX )

Περίπλους στον Εύξεινο Πόντο - Αρριανού

ΣΤΟΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΚΑΙΣΑΡΑ ΤΡΑΪΑΝΟ,ΑΔΡΙΑΝΟ,ΣΕΒΑΣΤΟ,Ο ΑΡΡΙΑΝΟΣ ΕΥΧΕΤΑΙ ΥΓΕΙΑ

1.Φτάσαμε στην Τραπεζούντα1,πόλη Ελληνική,όπως λέει εκείνος ο δικός μας Ξενοφών,που βρίσκεται στην ακτή της θάλασσας,αποικία των Σινωπέων.Και τη θάλασσα του Ευξείνου Πόντου με μεγάλη μας χαρά την είδαμε από τον ίδιο τόπο απ' όπου και ο Ξενοφών2,όπως επίσης κι εσύ την αντικρίσατε.Και οι βωμοί εκεί είναι πια στημένοι όρθιοι,από τραχύ όμως λίθο,και γι' αυτό το λόγο τα γράμματα δεν έχουν χαραχτεί έτσι που να είναι εντελώς φανερά.Επιπλέον οι Ελληνικές επιγραφές έχουν γραφεί εσφαλμένα,σαν να γράφτηκαν από βαρβάρους.Θεώρησα σωστό λοιπόν να στήσω τους βωμούς από λίθο λευκό και να χαράξω τις επιγραφές με ευδιάκριτα γράμματα.Επιπλέον ο ανδριάντας σου έχει στηθεί,με τρόπο που είναι πραγματικά ευχάριστος' γιατί δείχνεται με βάθος τη θάλασσα.Αλλά κατά την καλλιτεχνική εργασία ούτε όμοιος με σένα είναι ούτε και με άλλο τρόπο όμορφος.Γι' αυτό να στείλεις ανδριάντα άξιο να έχει το δικό σου όνομα και στο ίδιο σχήμα' γιατί ο τόπος είναι πολύ κατάλληλος για να μείνει τ' όνομά σου για πάντα.

2.Κι ο ναός επίσης εκεί έχει ανεγερθεί από λίθους τετράγωνους,όχι αξιοκαταφρόνητο έργο' αλλά το άγαλμα του Ερμή ούτε με το ναό ταιριάζει ούτε μ' εκείνον τον τόπο.Γι' αυτό,αν σου φαίνεται σωστό,να μου στείλεις άλλο άγαλμα του Ερμή3,το οποίο να είναι περίπου πέντε ποδιών στο ύψος,γιατί ένα τέτοιο μέγεθος μου φαίνεται ότι θα είναι ανάλογο με τον ναό.Και άλλο του Φιλησίου,που να είναι τεσσάρων ποδιών στό ύψος.Γιατί δεν φαίνεται στη σκέψη μου παράξενο να είναι συμμέτοχος με τον προπατορά του στον ναό και στον βωμό.Έτσι άλλος στον Ερμή κι άλλος στον Φιλήσιο4 κι άλλος ακόμη και στους δυο περνώντας θα προσφέρει θυσίες.Αρεστοί θα είναι κι αυτοί κι εκείνοι και στον Ερμή και στον Φιλήσιο.Στον Ερμή,γιατί τιμούν τον απόγονό του' στον Φιλήσιο γιατί δείχνουν τιμή στον προπάτορά του.Γι' αυτό κι εγώ ο ίδιος θυσίασα ένα βόδι εκεί,όχι πραγματικά,όπως έκαμε κάποτε ο Ξενοφώντας στο λιμάνι της Κάλπης5,που πήρε από αμάξι ένα βόδι,λόγω έλλειψης σφαγίων για θυσία,αλλά οι ίδιοι οι Τραπεζούντιοι μου ετοίμασαν λαμπρό σφάγιο.Κι εδώ παρατηρήσαμε τα σπλάχνα και κάναμε σπονδή πάνω στα σπλάχνα.Και για ποιον πρώτα ευχηθήκαμε,δεν το αγνοείς,γιατί γνωρίζεις τα δικά μας έθιμα και γνωρίζεις επίσης για τον εαυτό σου ότι είσαι άξιος και καλύτερος από όποιον άλλον,για τον οποίο θα ήθελαν να ευχηθούν όλοι τα καλά και όσοι ακόμα έχουν δεχτεί από σένα λιγότερες ευεργεσίες,από όσες εγώ.

3.Ξεκινήσαμε έπειτα από την Τραπεζούντα και την πρώτη ημέρα καταπλέυσα με στο λιμάνι του Υσσού6 και τους πεζούς,που είναι εκεί,φροντίσαμε να τους γυμνάσουμε.Γιατί αυτό το στρατιωτικό σώμα,όπως γνωρίζεις,συντίθεται από πεζούς και έχει είκοσι ιππείς μόνο για βοηθητικές εργασίες7.Αλλά κι αυτοί ακόμα χρειάστηκε να σκηθούν στη ρίψη του ακοντίου.Από κει ταξιδέψαμε με πλοίο,πρώτα βέβαια με τις αύρες που ενέπνεαν από τ' ανατολικά,από τα ποτάμια,και συνάμα χρησιμοποιούσαμε και τα κουπιά.Όμως οι αύρες πραγματικά ήταν ψυχρές8,όπως λέει και ο Όμηρος,αλλά όχι καλές για εκείνους που θέλουν να πλέουν γρήγορα.Έπειτα μας έπιασε γαλήνη,έτσι που κι εκεί χρησιμοποιούσαμε μόνο την κωπηλασία.Ύστερα ξαφνικά σηκώθηκε ένα σύννεφο από τον Ανατολικό άνεμο το πιο πολύ και ξέσπασε κι έφερε έναν αέρα ορμητικό και για μας ακριβώς αντίθετο,πράγμα που κόντεψε να μας αφανίσει.Γιατί μέσα σε λίγη ώρα έκαμε τη θάλασσα σαν γούβα,έτσι ώστε η μεγάλη δύναμη του νερού όχι μόνο στο μέρος εκείνο που υπήρχαν τα κουπιά,αλλά ακόμα και πάνω από τα ψηλότερα μέρη του πλοίου,που βρίσκονται έξω από τα κουπιά,να περνάει κι από τα δυο μέρη με άφθονία το νερό.Το πράγμα ήταν όπως λέει ένας τραγικός. 

Κι εκείνο το θαλασσινό νερό έξω το χύναμε, 

αλλά η θάλασσα πάλι εισχωρούσε'

τα κύματα δεν έρχονταν από τα πλάγια' έτσι μόλις και μετά βίας και με δυσκολία ελευθερωθήκαμε,με την κωπηλασία,και μολονότι πάθαμε πολλά,φτάσαμε στην Αθήνα9.

4.Γιατί είναι και στον Εύξεινο Πόντο ένας τόπος που ονομάζεται έτσι.Υπάρχει εκεί και κάποιο ιερό της Αθηνάς Ελληνικό,από το οποίο μου φαίνεται ότι ο τόπος εκείνος πήρε το όνομά του' ακόμη υπάρχει και κάποιο φρούριο εκεί,εγκαταλειμμένο.Και το λιμανάκι είναι τέτοιο,που στην καλοκαιρινή περίοδο είναι ικανό να δέχεται λίγα πλοία και να παρέχει σ' αυτά καταφύγιο ασφαλές από τον νότιο άνεμο κι ακόμη από τον ανατολικό.Θα μπορούσαν να είναι εξασφαλισμένα τα πλοία που ήταν εκεί αραγμένα και από το βορρά,αλλά όχι από τον άνεμο εκείνο,που στον Πόντο ονομάζεται θρασκιάς10 και στην Ελλάδα σκίρωνας.Τη νύχτα βροντές βαριές και αστραπές έπεφταν' και άνεμος όχι ο ίδιος πάντα,αλλά αλλαγμένος σε νότο,κι ύστερα από λίγο από νοτιάς έγινε λίβας,και για τα πλοία δεν παρείχε πια ασφάλεια στο λιμανάκι.Προτού λοιπόν η θάλασσα γίνει εντελώς άγρια,όσα πλοία αυτός ο τόπος,η Αθήνα,μπορούσε να δεχτεί,αυτά εκεί τα σύραμε στη στεριά,εκτός από την τριήρη.Γιατί αυτή πίσω από κάποιο βράχο ήταν αγκυροβολημένη και με ασφάλεια σκαμπανέβαζε στο κύμα.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.Τραπεζούς : πόλις ελληνίς,κατά τον Στράβωνα(ΙΒ',3,17-18) μετά την Φαρνακία χτισμένη,εις ην από της Αμισού περί δισχιλίους και διακοσίους σταδίους εστίν ο πλους.Κατά τον ίδιο,της δε Τραπεζούντος υπέρκεινται....Τιβαρηνοί τε και Χαλδαίοι και Σάννοι,ους πρότερον εκάλουν Μακρώνας....Μετά την Τραπεζούντα μάλιστα τοποθετεί μιαν άλλη πόλη,τη Ζυγόπολιν(Ζυγόπολίς τις λεγομένη κατοικία).Μια άλλη πληροφορία,παρατιθέμενη στα Αρκαδικά του Παυσανία κρίνεται περίεργη ' κατα' αυτήν η

Τραπεζούντιοι της Αρκαδικής Τραπεζούντας,αρνούμενοι να λάβουν μέρος στον συνοικισμό της Μεγαλόπολης,εξαναγκάστηκαν από τους υπόλοιπους Αρκάδες να εγκαταλείψουν την Αρκαδία και να εγκατασταθούν στην Τραπεζούντα του Ευξείνου.

2.Ο Ξενοφών αναφέρει (Ανάβασις,Δ',η 22) επι λέξει για οτυς Μυρίους,ήλθον επί θάλατταν εις Τραπεζούντα πόλιν ελληνίδα οικουμένην εν τω Ευξείνω Πόντω Σινωπέων άποικον εν τη Κόλχων χώρα.

Ο Ξενοφών αντίκρυσε τη θάλασσα από τον Θήχη,αλλά και ο Αδριανός στο πρώτο του ταξίδι,ως αυτοκράτορας,στη Μ.Ασία ανέβηκε στον Θήχη και είδε από εκεί τη θάλασσα του Ευξείνου.

3.Ερμού άγαλμα: ο θεός,όπως και ο προς αυτόν συγγενής (γιος του;)Φιλήσιος,λατρεύονταν ιδιαιτέρως στην Τραπεζούντα ,ίσως στα πλαίσια της καθιέρωσης συγγενικών λατρειών τότε,όπως π.χ. της Δήμητρας-Κόρης ή της Δήμητρας-Κόρης Πρωτόγονης.Ο Αρριανός πάντως δεν αναφέρεται στον Μίθρα(το αποφεύγει;),ενώ θα έπρεπε κανονικά να σημειώσει την παρουσία Μιθρίου στην Τραπεζούντα (όπου και το ομώνυο βουνό).Η μνεία του Ερμή πρέπει ίσως να συνδυαστεί με το ότι αυτός ο θεός,όπως και Απόλλωνας ή ο Διόνυσος,συχνά λατρευόταν μαζί με τον Μίθρα και απεικονίζονταν σε μιθραϊκές παραστάσεις.

4.Φιλήσιος: συγγενής (απόγονος) του θεού Ερμή,που κατά τα φαινόμενα λατρευόταν ιδιαίτερα στην Τραπεζούντα και γιορτή Φιλήσια,αφιερωμένη όμως στον Απόλλωνα,σωστοτερα στον Φιλήσιο Απόλλωνα.Πολλοί θεωρούν ότι η λατρεία του Φιλήσιου Απόλλωνα(στα Δίδυμα της Ιωνίας),φυσικό ήταν να έχει μεταδοθεί και στην Τραπεζούντα,την αποικία των Μιλησίων.

5.Κάλπη: πόλισμα παραθαλάσσιο και λεμένας,στο μέσο της απόστασης Ηρακλείας Ποντικής και Βυζαντίου.Κατά τον Ξενοφώντα (Ανάβασις ΣΤ',Δ,1-3),το δε χωρίον τούτο ο καλείται Κάλπης λιμήν έστι μεν εν τη Θράκη τη εν τη Ασία' άρξαμένη δε η Θράκη αύτη εστίν από του στόματος του Πόντου μέχρι Ηρακλείας επί δεξιά εις τον Πόντον εισπλέοντι...Ο δε Κάλπης λιμήν εν μέσω μεν κείται εκατέρωθεν πλεόντων εξ Ηρακλείας και Βυζαντίου(ο τόπος αυτός που ονομάζεται λιμένας της Κάλπης βρίσκεται στη μικρασιατική Θράκη αρχίζει από το στόμιο του Ευξείνου και φτάνει ως την Ηράκλεια,στα δεξιά όποιου πλέει προς τον Πόντο...Αυτός λοιπόν ο λιμένας της Κάλπης βρίσκεται στη μέση για όποιον ξεκινάει πλέοντας την απόσταση από την Ηράκλεια ως το Βυζάντιο.

6.Ίσσου λιμήν ή όρμος: τα κατοπινά Σούρμενα ,των οποίων το όνομα,όπως αναφέρεται από τον Προκόπιο,αποτελούσε συμφυρμό των δυο λέξεων (Ύσσου όρμος-Σουσάρμια).Στην περιοχή έδρευε η Απουληία Κοόρτις,στα χρόνια των Ρωμαίων (Apuleia dohors)' σ' αυτήν θα ανήκαν οι πεζοί,που αναφέρει ο Αρριανός.

7.Ας σημειωθεί ότι στην Τραπεζούντα και στην περιοχή της έδρευε η Prima Legio Pontica(Πρώτη Ποντιακή Λεγεώνα).Επομένως οι στρατιωτικές μονάδες,στις οποίες αναφέρεται ο Αρριανός,δεν θα υπάγονταν στην εν λόγω λεγεώνα.

8.Το επίθετο ψυχρός συνοδεύει συνήθως ,στον Όμηρο,τα ουσιαστικά αύρη,χιών και ύδωρ.

9.Αθήναι: πόλισμα,αργότερα μικρό χωριό,καλούμενο κατά την τουρκοκρατία ως το 1920(περίπου) Άτινα Παζάρ,και τώρα απλώς Παζάρ.

10.Θρασκιάς: άνεμος,μεταξύ αργέστη και απαρκτία,ο θρασκιάς.Ο Αριστοτέλης(Περί ανέμ.9),καθώς και ο Θεόφραστος κ.ά., τον αναφέρουν ως Θρακίαν,πιθανώς επειδή έπνεε από τη Θράκη.Ο απαρκτίας άνεμος (από της άρκτου δηλ.) απαντά και ως απαρκίας (στον Ησύχιο κ.ά.).

μέρος από το βιβλίο

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΤΟΥ ΕΥΞΕΙΝΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

ΑΡΡΙΑΝΟΥ

1999 ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ παιδεία

μετάφραση Β.Μ.Παπαδόπουλος


δημοσίευση επιμέλεια CaRiNa

______________________________________________

________________________________

___________________

_______