[Από το Ημερολόγιο μιας ιδιοφυίας*, Salvador Dali]
 |
Salvador Dali0 - The Endless Enigma,1938 |
την 11η Μαϊου
Έχω ήδη παρατηρήσει, περιγράφοντας τη συνάντησή μου με τον Freud, ότι το κρανίο του έμοιαζε σαν ένα σαλιγκάρι της Βουργουνδίας. Το πόρισμα είναι προφανές: αν θέλετε να φάτε τις σκέψεις του πρέπει να τις τραβήξετε έξω με μια βελόνα. Τότε βγαίνουν έξω ολόκληρες. Αν όχι, σπάζουν και δεν υπάρχει τίποτα που μπορείτε να κάνετε για αυτό, δεν θα καταλήξετε πουθενά. Σήμερα υπενθυμίζοντάς σε σας το θάνατο του Freud, θα προσθέσω ότι το σαλιγκάρι της Βουργουνδίας, έξω από το κέλυφός του, είναι ένα από τα πράγματα που μοιάζουν αρκετά εντυπωσιακά σαν ένα πίνακα του EL Greco. Επίσης, ένας EL Greco και ένα σαλιγκάρι Βουργουνδίας είναι δύο πράγματα που δεν έχουν καμία απολύτως γεύση. Από μια καθαρά γαστρονομική άποψη, είναι λιγότερο χυμώδη από μια λαστιχένια γόμα.
Όλοι εκείνοι που αγαπούν τα σαλιγκάρια φωνάζουν ήδη με διαμαρτυρίες. Πρέπει να μπω σε μεγαλύτερη λεπτομέρεια. Ακόμα κι αν το σαλιγκάρι και ο EL Greco δεν έχουν καμία γεύση, κατέχουν και μας προσφέρουν εκείνη την εξαιρετικά σπάνια και σχεδόν θαυματουργή αρετή της «υπέρτατης γευστικής μίμησης,» η οποία συνίσταται στον αφανισμό τους και στην παροχή ενός χώρου συνάντησης (λόγω της δική τους έλλειψης γεύσης) για όλες τις γεύσεις που αποτελούνται από τα καρυκεύματα με τα οποία συνοδεύονται. Εξίσου είναι μαγικά οχήματα για το σμίξιμο όλων των γεύσεων. Και για αυτό κάθε μια από τις γεύσεις με τις οποίες ο EL Greco και το σαλιγκάρι της Βουργουνδίας ετοιμάζονται μπορεί να πετύχει το καθαρό του άσμα ευδιάκριτα και συμφωνικά.
Αν το σαλιγκάρι είχε μια γεύση από μόνο του, θα μπορούσε άραγε ο ανθρώπινος ουρανίσκος να αποκτήσει μια τέτοια γνώση Πυθαγόρεια γνώση αυτού που αντιπροσωπεύεται στο Μεσογειακό πολιτισμό από εκείνη τη μολυβή ημισέληνο, σεληνιακή και να ψυχορραγεί με εκστατική ευφορία- το γαρίφαλο του σκόρδου; Το σκόρδο που φωτίζει, ώστε να έρθουν δάκρυα στα μάτια, τον ασυννέφιαστο ουρανό της άνοστης γεύσης του σαλιγκαριού.
Με τον ίδιο τρόπο η ανουσιότητα του EL Greco είναι από μόνη της τόσο ανούσια άνοστη όσο εκείνη του σαλιγκαριού της Βουργουνδίας χωρίς καρυκεύματα. Αλλά προσοχή!- όπως το σαλιγκάρι, έτσι κι ο EL Greco κατέχει εκείνη την τροχαία αρετή, εκείνη τη μοναδική δύναμη να κάνει όλα τα λουλούδια να ανθίζουν οργιαστικά. Όταν άφησε την Ιταλία, ήταν περισσότερο χρυσός, πιο αισθησιακός και παχύς από έναν «έμπορος της Βενετίας,» αλλά κοιτάξτε τον όταν φθάνει στο Τολέδο και απορροφά ξαφνικά όλα τα αρώματα, τις ουσίες, και τις πεμπτουσίες του ασκητικού και απόκρυφου πνεύματος της Ισπανίας. Ύστερα γίνεται πιο Ισπανός από τους Σπανιόλους επειδή, μαζοχιστικός και πιο άνοστος από ένα σαλιγκάρι, είναι τέλεια κατάλληλος για να γίνει ο υποδοχέας, η παθητική σάρκα κατάλληλη να υποδεχθεί τα στίγματα των ποιμενικών ιπποτών που σταυρώθηκαν λόγω ευγένειας. Αυτή είναι η προέλευση των μαύρων και γκρίζων του με τη μοναδική γεύση της καθολικής πίστης και τα στρατιωτικά μέταλλα της ψυχής, εκείνο το υπέρ- σκόρδο με τη μορφή του φεγγαριού στη χάση του σκληρού ασημιού του Lorca. Είναι το ίδιο το φεγγάρι που φωτίζει τις όψεις του Τολέδο και τις διάστικτες πτυχές και τις κουρτίνες στην Assumption του, μια από τις πιο επιμηκυμένες φιγούρες του EL Greco, τόσο παρόμοιες από κάθε άποψη με το καμπυλωτό περίβλημα ενός πικάντικου Βουργουνδέζικου σαλιγκαριού αν το παρατηρήσετε προσεκτικά καθώς ξεδιπλώνεται και τεντώνεται στην άκρη της βελόνας σας! Αυτό που χρειάζεται να φανταστείτε είναι ότι εκείνη η δύναμη της βαρύτητας που το τραβάει προς τη γη είναι, αν αντιστρέψετε την εικόνα, η δύναμη που το κάνει να πέσει προς τον ουρανό!
Τέτοια, με μια μοναδική οπτική εικόνα, είναι τα στοιχεία που προωθώ για τη διατριβή μου η οποία δεν είναι ακόμα επιβεβαιωμένη και σύμφωνα με την οποία ο Freud δεν είναι παρά ένας «μεγάλος μυστικιστής αναποδογυρισμένος.» Γιατί αν ο εγκέφαλός του, βαρύς και καρυκευμένος με όλα τα ιξώδη του υλισμού, αντί να κρέμεται καταθλιπτικά, τραβηγμένος προς τα κάτω από τη δύναμη της βαρύτητας από τους βαθύτερους υπονόμους της γης, είχε σε αντίθεση συρθεί προς τον άλλο ίλιγγο, εκείνο των ουράνιων αβύσσων, εκείνος ο εγκέφαλος, επαναλαμβάνω, αντί να μοιάζει με το ημι- αμμωνιακό σαλιγκάρι του θανάτου, θα έμοιαζε ακριβώς με τη λαμπρή Assumption που ζωγράφισε ο EL Greco όπως ανέφερα μερικές γραμμές πίσω.
Ο εγκέφαλος του Freud, ένας από τους πιο αλμυρούς και σημαντικούς της εποχής μας, ήταν κατ' εξοχή το σαλιγκάρι του επίγειου θανάτου. Για αυτό, μέσα του κατοίκησε η ουσία της σταθερής τραγωδίας της Εβραϊκής ιδιοφυίας που στερείται πάντα από εκείνο το αρχέγονο στοιχείο, την ομορφιά- μια προϋπόθεση απαραίτητη για την πλήρη γνώση του Θεού, ο Οποίος πρέπει να είναι απώτατα όμορφος.
Φαίνεται ότι χωρίς να το καταλαβαίνω ζωγράφισα τον επίγειο θάνατο του Freud στο πορτρέτο με μολύβι που έκανα για εκείνον ένα χρόνο πριν το θάνατό του. Η ιδιαίτερη πρόθεσή μου ήταν να δημιουργήσω ένα καθαρά μορφολογικό σχέδιο της ιδιοφυίας της ψυχανάλυσης, αντί για το προφανές πορτρέτο ενός ψυχολόγου. Όταν το πορτρέτο τελείωσε, ικέτευσα τον Stefan Zweig, που ήταν ο μεσολαβητής μου με τον Freud, να του το δείξει, και έπειτα περίμενα αγωνιωδώς τα όποια σχόλιά του. Είχα κολακευτεί εξαιρετικά από το θαυμασμό του κατά την διάρκεια της συνάντησής μας: «Δεν έχω ξαναδεί ένα τόσο τέλειο πρότυπο ενός Ισπανού! Τι φανατικός υποστηρικτής!»
Έχω ήδη παρατηρήσει, περιγράφοντας τη συνάντησή μου με τον Freud, ότι το κρανίο του έμοιαζε σαν ένα σαλιγκάρι της Βουργουνδίας. Το πόρισμα είναι προφανές: αν θέλετε να φάτε τις σκέψεις του πρέπει να τις τραβήξετε έξω με μια βελόνα. Τότε βγαίνουν έξω ολόκληρες. Αν όχι, σπάζουν και δεν υπάρχει τίποτα που μπορείτε να κάνετε για αυτό, δεν θα καταλήξετε πουθενά. Σήμερα υπενθυμίζοντάς σε σας το θάνατο του Freud, θα προσθέσω ότι το σαλιγκάρι της Βουργουνδίας, έξω από το κέλυφός του, είναι ένα από τα πράγματα που μοιάζουν αρκετά εντυπωσιακά σαν ένα πίνακα του EL Greco. Επίσης, ένας EL Greco και ένα σαλιγκάρι Βουργουνδίας είναι δύο πράγματα που δεν έχουν καμία απολύτως γεύση. Από μια καθαρά γαστρονομική άποψη, είναι λιγότερο χυμώδη από μια λαστιχένια γόμα.
Όλοι εκείνοι που αγαπούν τα σαλιγκάρια φωνάζουν ήδη με διαμαρτυρίες. Πρέπει να μπω σε μεγαλύτερη λεπτομέρεια. Ακόμα κι αν το σαλιγκάρι και ο EL Greco δεν έχουν καμία γεύση, κατέχουν και μας προσφέρουν εκείνη την εξαιρετικά σπάνια και σχεδόν θαυματουργή αρετή της «υπέρτατης γευστικής μίμησης,» η οποία συνίσταται στον αφανισμό τους και στην παροχή ενός χώρου συνάντησης (λόγω της δική τους έλλειψης γεύσης) για όλες τις γεύσεις που αποτελούνται από τα καρυκεύματα με τα οποία συνοδεύονται. Εξίσου είναι μαγικά οχήματα για το σμίξιμο όλων των γεύσεων. Και για αυτό κάθε μια από τις γεύσεις με τις οποίες ο EL Greco και το σαλιγκάρι της Βουργουνδίας ετοιμάζονται μπορεί να πετύχει το καθαρό του άσμα ευδιάκριτα και συμφωνικά.
Αν το σαλιγκάρι είχε μια γεύση από μόνο του, θα μπορούσε άραγε ο ανθρώπινος ουρανίσκος να αποκτήσει μια τέτοια γνώση Πυθαγόρεια γνώση αυτού που αντιπροσωπεύεται στο Μεσογειακό πολιτισμό από εκείνη τη μολυβή ημισέληνο, σεληνιακή και να ψυχορραγεί με εκστατική ευφορία- το γαρίφαλο του σκόρδου; Το σκόρδο που φωτίζει, ώστε να έρθουν δάκρυα στα μάτια, τον ασυννέφιαστο ουρανό της άνοστης γεύσης του σαλιγκαριού.
Με τον ίδιο τρόπο η ανουσιότητα του EL Greco είναι από μόνη της τόσο ανούσια άνοστη όσο εκείνη του σαλιγκαριού της Βουργουνδίας χωρίς καρυκεύματα. Αλλά προσοχή!- όπως το σαλιγκάρι, έτσι κι ο EL Greco κατέχει εκείνη την τροχαία αρετή, εκείνη τη μοναδική δύναμη να κάνει όλα τα λουλούδια να ανθίζουν οργιαστικά. Όταν άφησε την Ιταλία, ήταν περισσότερο χρυσός, πιο αισθησιακός και παχύς από έναν «έμπορος της Βενετίας,» αλλά κοιτάξτε τον όταν φθάνει στο Τολέδο και απορροφά ξαφνικά όλα τα αρώματα, τις ουσίες, και τις πεμπτουσίες του ασκητικού και απόκρυφου πνεύματος της Ισπανίας. Ύστερα γίνεται πιο Ισπανός από τους Σπανιόλους επειδή, μαζοχιστικός και πιο άνοστος από ένα σαλιγκάρι, είναι τέλεια κατάλληλος για να γίνει ο υποδοχέας, η παθητική σάρκα κατάλληλη να υποδεχθεί τα στίγματα των ποιμενικών ιπποτών που σταυρώθηκαν λόγω ευγένειας. Αυτή είναι η προέλευση των μαύρων και γκρίζων του με τη μοναδική γεύση της καθολικής πίστης και τα στρατιωτικά μέταλλα της ψυχής, εκείνο το υπέρ- σκόρδο με τη μορφή του φεγγαριού στη χάση του σκληρού ασημιού του Lorca. Είναι το ίδιο το φεγγάρι που φωτίζει τις όψεις του Τολέδο και τις διάστικτες πτυχές και τις κουρτίνες στην Assumption του, μια από τις πιο επιμηκυμένες φιγούρες του EL Greco, τόσο παρόμοιες από κάθε άποψη με το καμπυλωτό περίβλημα ενός πικάντικου Βουργουνδέζικου σαλιγκαριού αν το παρατηρήσετε προσεκτικά καθώς ξεδιπλώνεται και τεντώνεται στην άκρη της βελόνας σας! Αυτό που χρειάζεται να φανταστείτε είναι ότι εκείνη η δύναμη της βαρύτητας που το τραβάει προς τη γη είναι, αν αντιστρέψετε την εικόνα, η δύναμη που το κάνει να πέσει προς τον ουρανό!
Τέτοια, με μια μοναδική οπτική εικόνα, είναι τα στοιχεία που προωθώ για τη διατριβή μου η οποία δεν είναι ακόμα επιβεβαιωμένη και σύμφωνα με την οποία ο Freud δεν είναι παρά ένας «μεγάλος μυστικιστής αναποδογυρισμένος.» Γιατί αν ο εγκέφαλός του, βαρύς και καρυκευμένος με όλα τα ιξώδη του υλισμού, αντί να κρέμεται καταθλιπτικά, τραβηγμένος προς τα κάτω από τη δύναμη της βαρύτητας από τους βαθύτερους υπονόμους της γης, είχε σε αντίθεση συρθεί προς τον άλλο ίλιγγο, εκείνο των ουράνιων αβύσσων, εκείνος ο εγκέφαλος, επαναλαμβάνω, αντί να μοιάζει με το ημι- αμμωνιακό σαλιγκάρι του θανάτου, θα έμοιαζε ακριβώς με τη λαμπρή Assumption που ζωγράφισε ο EL Greco όπως ανέφερα μερικές γραμμές πίσω.
Ο εγκέφαλος του Freud, ένας από τους πιο αλμυρούς και σημαντικούς της εποχής μας, ήταν κατ' εξοχή το σαλιγκάρι του επίγειου θανάτου. Για αυτό, μέσα του κατοίκησε η ουσία της σταθερής τραγωδίας της Εβραϊκής ιδιοφυίας που στερείται πάντα από εκείνο το αρχέγονο στοιχείο, την ομορφιά- μια προϋπόθεση απαραίτητη για την πλήρη γνώση του Θεού, ο Οποίος πρέπει να είναι απώτατα όμορφος.
Φαίνεται ότι χωρίς να το καταλαβαίνω ζωγράφισα τον επίγειο θάνατο του Freud στο πορτρέτο με μολύβι που έκανα για εκείνον ένα χρόνο πριν το θάνατό του. Η ιδιαίτερη πρόθεσή μου ήταν να δημιουργήσω ένα καθαρά μορφολογικό σχέδιο της ιδιοφυίας της ψυχανάλυσης, αντί για το προφανές πορτρέτο ενός ψυχολόγου. Όταν το πορτρέτο τελείωσε, ικέτευσα τον Stefan Zweig, που ήταν ο μεσολαβητής μου με τον Freud, να του το δείξει, και έπειτα περίμενα αγωνιωδώς τα όποια σχόλιά του. Είχα κολακευτεί εξαιρετικά από το θαυμασμό του κατά την διάρκεια της συνάντησής μας: «Δεν έχω ξαναδεί ένα τόσο τέλειο πρότυπο ενός Ισπανού! Τι φανατικός υποστηρικτής!»
 |
| Πορτραίτο του Freud (1938) με ανατομία σαλιγκαριού |
Το είχε πει αυτό στον Zweig αφού με είχε αναλύσει με έναν φοβερά επίμονο τρόπο. Έλαβα την απάντηση του Freud τέσσερις μήνες αργότερα όταν, συνοδευόμενος από την Gala, συνάντησα πάλι τον Stefan Zweig και τη σύζυγό του για ένα μεσημεριανό γεύμα στη Νέα Υόρκη. Ήμουν τόσο ανυπόμονος που δεν περίμενα τον καφέ για να ρωτήσω τον Freud πια ήταν η αντίδρασή του για το πορτρέτο μου.
«Του άρεσε πολύ,» μου είπε ο Zweig.
Ζήτησα περισσότερες λεπτομέρειες, με προθυμία να μάθω αν ο Freud είχε κάνει οποιαδήποτε συγκεκριμένη παρατήρηση ή τουλάχιστον κάποιο σχόλιο που θα μου ήταν απείρως πολύτιμο, αλλά ο Stefan Zweig μου φάνηκε αόριστος ή αποσπασμένος από άλλες σκέψεις. Υποστήριξε ότι ο Freud είχε εκτιμήσει πολύ «τη λιχουδιά των εικόνων» και έπειτα βυθίστηκε πίσω στην καθιερωμένη του ιδέα: θέλησε να πάμε μαζί του στη Βραζιλία. Το ταξίδι, είπε, θα ήταν θαυμάσιο και θα έφερνε μια καρποφόρο αλλαγή στις ζωές μας. Εκείνη η ιδέα και ο ψυχαναγκασμός του από τη δίωξη των Εβραίων στη Γερμανία ήταν τα ατελείωτα σχόλια του μονολόγου του γεύματός μας. Φαινόταν ότι έπρεπε πραγματικά να πάω στη Βραζιλία προκειμένου να επιβιώσω. Διαμαρτυρήθηκα ότι μισούσα τους τροπικούς. Ένας ζωγράφος δεν μπορεί να ζήσει, βεβαίωσα, αν δεν περιστοιχίζεται από το γκρι των ελιών και το κόκκινο του ευγενούς χώματος της Σιένα. Η φρίκη μου για κάθε τι εξωτικό αναστάτωσε τον Zweig μέχρι σημείου δακρύων. Ύστερα μου υπενθύμισε το μέγεθος των βραζιλιάνων πεταλούδων, αλλά έτριξα τα δόντια μου: οι πεταλούδες είναι παντού πολύ μεγάλες. Ο Zweig βρέθηκε σε απελπισία. Φάνηκε να σκέφτεται ότι μόνο στη Βραζιλία θα μπορούσε η Gala και εγώ να είμαστε ευτυχισμένοι.
Οι Zweigs μας άφησαν τη διεύθυνσή τους, την οποία έγραψαν σχολαστικά. Δεν μπορούσε να πιστέψει ότι θα παρέμενα τόσο απειθής και πεισματάρης. Πραγματικά θα σκεφτόσασταν ότι η άφιξή μας στη Βραζιλία θα ήταν ένα θέμα ζωής ή θανάτου για εκείνο το ζευγάρι!
Δύο μήνες αργότερα μάθαμε για τη διπλή αυτοκτονία των Zweigs στη Βραζιλία. Είχαν αποφασίσει εκείνη την αυτοκτονία σε μια στιγμή τέλειας διόρασης, αφού έγραψαν ο ένας στον άλλο.
Πεταλούδες τόσο μεγάλες;
Μόνο όταν διάβασα το τελευταίο κεφάλαιο του μεταθανάτιου βιβλίου του Stefan Zweig, ο Κόσμος του Αύριο, έμαθα τελικά την αλήθεια για το σχέδιό μου. Ο Freud δεν είχε δει ποτέ το πορτρέτο μου. Ο Zweig μου είχε πει ψέματα διακριτικά. Σύμφωνα με εκείνον, το πορτρέτο μου προέβλεπε τόσο εντυπωσιακά τον επερχόμενο θάνατο του Freud που δεν τόλμησε να του το δείξει, φοβούμενος να μην τον αναστατώσει αχρείαστα, και ξέροντας ότι ήδη έπασχε από καρκίνο.
Χωρίς δισταγμό, τοποθετώ τον Freud μεταξύ των ηρώων. Αντικατέστησε για τους Εβραίους το μέγιστο και σημαντικότερο όλων των ηρώων τους – το Μωυσή. Ο Freud έχει δείξει ότι ο Μωυσής ήταν Αιγύπτιος, και στην εισαγωγή στο βιβλίο του για το Μωυσή - το καλύτερο και πιο τραγικό από τα βιβλία του- προειδοποιεί τους αναγνώστες του ότι αυτή η απόδειξη ήταν ο δυσκολότερος και πιο φιλόδοξος στόχος του, αλλά επίσης και ο πιο διαβρωτικά πικρός!
Τέλος οι μεγάλες πεταλούδες!
από το ιστολόγιο ΠΑΡΑ ΔΗΜΟΝ ΟΝΕΙΡΩΝ
______________________________
* Το ίδιο βιβλίο με τίτλο "Το ημερολόγιο μιας μεγαλοφυίας" σε μεταφάση των Ν.Πλατή και Μ.Γιαμαλή από τις εκδόσεις ΕΞΑΝΤΑΣ,σχετικά με τη συνάντηση Dali και Freud,έχει μια υποσημείωση η οποία αναφέρει τα εξής:
Στο "Η απόκρυφη ζωή μου",ο Νταλί άπτεται ενός εξαιρετικά ακανθώδους θέματος.Οι συκοφάντες του τον κατηγορούσαν επί πολλά χρόνια,ότι έλεγε ψέμματα και δεν είχε συναντηθεί ποτέ με τον Φρόυντ.Αλλά ο Fleur Cowles,στο βιβλίο του La vie d'un grand excentrique,μπόρεσε ν'αποδείξει,δημοσιεύοντας ένα γράμμα του Φρόυντ,ότι ο ζωγράφος κι ο γιατρός είχαν πράγματι συναντηθεί στο Λονδίνο,στις αρχές του καλοκαιριού του 1938."
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου