Το Μέγα Παλάτιον

 

Κωνσταντινούπολη, Ιερό Παλάτιο, (©Φωτογραφικό Αρχείο ΕΚΒΜΜ)

Το Μέγα Παλάτιον, το ανάκτορο των Βυζαντινών αυτοκρατόρων, καταλάμβανε μεγάλο μέρος του νοτιοανατολικού τμήματος της Κωνσταντινούπολης, και βρισκόταν σε μικρή απόσταση από τον Ιππόδρομο και την Αγία Σοφία. Δεν ήταν ένα κτίριο, αλλά ένα συγκρότημα οικοδομημάτων που αποτελούνταν από μεγάλες αίθουσες για συμπόσια και επίσημες δεξιώσεις, βιβλιοθήκες, εκκλησίες, στρατώνες, στοές, λουτρά, αυλές και κήπους, καθώς και τη λεγόμενη αίθουσα της Πορφύρας, στην οποία γεννιόταν τα παιδιά των εν ενεργεία αυτοκρατόρων. Ο αρχικός πυρήνας του ανακτόρου, το Παλάτι της Δάφνης, ανήκε στο οικοδομικό πρόγραμμα του Μεγάλου Κωνσταντίνου στα πλαίσια της ίδρυσης της Κωνσταντινούπολης, αλλά πολύ λίγα είναι γνωστά για τα κτίρια που το αποτελούσαν αυτήν την πρώιμη περίοδο, ορισμένα από τα οποία καταστράφηκαν στη Στάση του Νίκα και ανακαινίστηκαν αμέσως μετά από τον Ιουστινιανό.

 

Κωνσταντινούπολη, Ιερό Παλάτιο, (©Φωτογραφικό Αρχείο ΕΚΒΜΜ)

Το βασικό συγκρότημα του Κωνσταντίνου συμπληρωνόταν με προσθήκες και επεκτεινόταν με την πάροδο του χρόνου, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα να λάβει το Μέγα Παλάτιο τη μορφή και το χαρακτήρα μιας πόλης μέσα σε πόλη. Οι αυτοκρατορικές επαύλεις, μάλιστα, στα νότια του Ιπποδρόμου, όπως το λεγόμενο Παλάτι της Μαρίνας, της ανύπαντρης κόρης του αυτοκράτορα Αρκαδίου, και το παλάτι του Ορμίσδα, που ήταν η έπαυλη του Ιουστινιανού, με τον καιρό ενσωματώθηκαν στο παλάτι. Ο ιστορικός Προκόπιος αναφέρει ότι ο Ιουστινιανός Α’ έκτισε τα προπύλαια της Χαλκής Πύλης, τα οποία κόσμησε με ψηφιδωτά που απεικόνιζαν τον ίδιο και τη σύζυγο του Θεοδώρα σε τελετές θριάμβου ενάντια στους βασιλείς των Βανδάλων και των Γότθων, αλλά και σκηνές από τους νικηφόρους πολέμους του, βουκολικές σκηνές και σκηνές κυνηγιού.

 

Μεταξύ των προπυλαίων και των παλαιών κτιρίων του Μεγάλου Κωνσταντίνου μεσολαβούσαν στοές και ο Τρίκλινος, η μεγάλη αίθουσα στην οποία παραθέτονταν τα επίσημα αυτοκρατορικά δείπνα. Προς το τέλος του 6^ου αιώνα από τον Ιουστίνο τον Β’ κτίστηκε ο Χρυσοτρίκλινος, μία οκταγωνική αίθουσα, που απέβη η αίθουσα του θρόνου, όπου πραγματοποιούνταν οι αυτοκρατορικές τελετές. Ο αυτοκράτορας Τιβέριος ανακατασκεύασε το βόρειο τμήμα του παλατιού και το μετέτρεψε σε διαμερίσματα για τον ίδιο και την οικογένειά του.

Κωνσταντινούπολη, Ιερό Παλάτιο, (©Φωτογραφικό Αρχείο ΕΚΒΜΜ)

Τα ανάκτορα επεκτάθηκαν και κατά τη διάρκεια της βασιλείας του αυτοκράτορα Θεόφιλου, όταν οικοδομήθηκε το Τρίκογχο, ένα διώροφο κτίριο, καθώς και διάφορα περίπτερα. Στη νότια πλευρά του Χρυσοτρίκλινου κτίστηκε από το Βασίλειο Α’ το παλάτι «Καινούργιο» και το πεντάτρουλο κτίσμα Πεντακούβουκλο, ενώ οικοδομήθηκαν πολλά παρεκκλήσια και εκκλησίες, με πιο ονομαστή τη Νέα Εκκλησία που ήταν αφιερωμένη στον Χριστό, στον αρχάγγελο Γαβριήλ, στον προφήτη Ηλία, στη Θεοτόκο και στον άγιο Νικόλαο. Ο Νικηφόρος Φωκάς περιόρισε το εκτεταμένο κτιριακό συγκρότημα των ανακτόρων ουσιαστικά στο Παλάτι του Βουκολέοντος και το περιέβαλε το 969 με τείχη, αφήνοντας εκτός του περιβόλου το παλιό συγκρότημα της Δάφνης, οι χώροι του οποίου φαίνεται ότι πλέον χρησιμοποιούνταν περιστασιακά. Τότε, το τμήμα αυτό του παλατιού έλαβε τον τίτλο Ιερόν Παλάτιον.

Κωνσταντινούπολη, Ιερό Παλάτιο, (©Φωτογραφικό Αρχείο ΕΚΒΜΜ)

Το Ιερό Παλάτιο στέγασε την αυτοκρατορική εξουσία και διατηρήθηκε ως έδρα των βυζαντινών ηγεμόνων μέχρι το 12^ο αιώνα, όταν πλέον μεγάλη σημασία έλαβε το Παλάτι των Βλαχερνών κοντά στη ΒΑ γωνία των τειχών της πόλης, κοντά στον Κεράτιο κόλπο. Μεγάλες ήταν οι καταστροφές και οι λεηλασίες του Παλατιού κατά την άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους το 1204. Ωστόσο, κτίρια του Παλατιού διατήρησαν την αίγλη και τη σημασία τους στο αυτοκρατορικό τελετουργικό μέχρι το 1453. Με κύριο άξονα το μέγα συγκρότημα του Παλατιού, η Κωνσταντινούπολη συγκέντρωνε τον πολιτικό, εκκλησιαστικό και πνευματικό βίο της αυτοκρατορίας.

Βιβλιογραφία (6)▲

1. Kazhdan, A. P., The Oxford Dictionary of Byzantium, Washington D.C., 1991 Περισσότερα

2. Mango, Cyril, Byzantine architecture, Faber and Faber, Λονδίνο, 1979 Περισσότερα

3. Rodley, L., Εισαγωγή στην Βυζαντινή τέχνη και αρχιτεκτονική., Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα, 2010 Περισσότερα

4. Mango, C., The Brazen House. A Study of the Vestibule of the Imperial Palace of Constantinople., Kobenhavn, 1959 Περισσότερα

5. Mango, C., The palace of the Boukoleon, 1997 Περισσότερα

6. Demangel, R., Mamboury, E., Le Quartier des Manganes et la premiere region de Constantinople, Παρίσι, 1939 Περισσότερα

πηγή:  Εξερευνώντας τον κόσμο του Βυζαντίου 

____

Ο σταυρός που φημολογούνταν ότι προερχόταν από το Ιερό Παλάτιο των Βυζαντινών

 

 

Η μπροστινή πλευρά του χρυσού βυζαντινού σταυρού.
Το σμάλτο που κάποτε τον διακοσμούσε έχει εκπέσει.

Αυτός ο υπέροχος χρυσός σταυρός λειψανοθήκη, φημολογούνταν ότι προερχόταν από το Ιερό ή Μέγα Παλάτιον των Βυζαντινών στην Κωνσταντινούπολη. Αποτελούσε κάποτε μέρος της μυθικής συλλογής του βαθύπλουτου Βέλγου Adolphe Stoclet (1871 – 1949), εργοστασιάρχη, τραπεζίτη, αλλά και μαικήνα της τέχνης, πριν περιέλθει στην κατοχή του Βρετανικού Μουσείου. Το Βρετανικό Μουσείο θεωρεί αυτόν τον βυζαντινό σταυρό ένα από τα αριστουργήματα που κατέχει (highlights).

 

Η πίσω πλευρά του χρυσού βυζαντινού σταυρού.
Η Θεοτόκος δεομένη ανάμεσα στις προτομές
του Αγίου Βασιλείου του Μεγάλου και
του Αγίου Γρηγορίου του Θαυματουργού.

Ο σταυρός λειψανοθήκη κατασκευάστηκε από χρυσό και σμάλτο στις αρχές του 11ου αιώνα στην Κωνσταντινούπολη. Απεικονίζει στην πίσω πλευρά την Θεοτόκο ολόσωμη σε στάση δέησης, ενώ αριστερά και δεξιά βρίσκονται οι προτομές του Αγίου Βασιλείου του Μεγάλου και του Αγίου Γρηγορίου του Θαυματουργού που ταυτοποιούνται από ελληνικές επιγραφές. Στη μπροστινή πλευρά το σμάλτο έχει εκπέσει, αλλά πιθανότατα απεικόνιζε τον Ιησού Χριστό. Το σμάλτο είναι κατασκευασμένο με τη τεχνική Senkschmelz (ο όρος είναι γερμανικός, δεν γνωρίζω αν υπάρχει αντίστοιχος ελληνικός), κατά την οποία οι φιγούρες που σχηματίζονται πάνω στο γυμνό μέταλλο, μοιάζουν να επιπλέουν πάνω σε χρυσό κάμπο. Ο δακτύλιος ανάρτησης ξεβιδώνει και αποκαλύπτει το εσωτερικό του σταυρού που σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη ενέκλειε στο εσωτερικό του τεμάχιο Τιμίου Ξύλου ή άλλο λείψανο που τώρα λανθάνει. 

Διαστάσεις:
Ύψος: 6,120 εκατοστά (σταυρός)
Πλάτος: 3,090 εκατοστά
Πάχος: 8,700 χιλιοστά
Μήκος: 62,200 εκατοστά (αλυσίδα)

Ο χρυσός βυζαντινός σταυρός ανοιχτός.
Αποκαλύπτεται το εσωτερικό μέρος του που κάποτε ενέκλειε
τεμάχιο Τιμίου Ξύλου ή άλλο λείψανο που τώρα λανθάνει.

Το εξωτερικό μέρος του χρυσού βυζαντινού σταυρού.

Πηγή: ΟΜΟΘΥΜΑΔΟΝ

__