TO ΔΙΑΠΑΘΗΤΙΚΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ :
Ο LACAN ΓΥΡΙΖΕΙ ΤΟΝ ΘΙΒΕΤΙΑΝΟ ΤΡΟΧΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ ( I )
Αυτό που οι περισσότεροι αναγνώστες του Lacan παραβλέπουν είναι οτι η φιγούρα του κατ' υπόθεσιν υποκειμένου της γνώσης αποτελεί ένα φαινόμενο δευτερογενές, μια εξαίρεση, κάτι που αναδύεται μέσα από το πιο θεμελιακό υπόστρωμα, τη φιγούρα του υποκειμένου που υποτίθεται ότι πιστεύει, η οποία αποτελεί το συστατικό γνώρισμα της συμβολικής τάξης. Σύμφωνα μ' ένα ευρέως γνωστό ανθρωπολογικό ανέκδοτο, οι πρωτόγονοι, στους οποίους αποδίδονταν κάποιες δεισιδαιμονίες (ότι κατάγονται από κάποιο ψάρι ή πουλί, για παράδειγμα), όταν ρωτούνται ευθέως γι' αυτές απαντούν: "Μα φυσικά και δεν τα πιστεύω αυτά - χαζός είμαι? Μου έχουν πει όμως ότι μερικοί πρόγονοί μας τα πίστευαν πραγματικά..." Εν ολίγοις, μετέθεσαν την πίστη τους σε κάποιον άλλο.
Μήπως δεν κάνουμε κι εμείς το ίδιο με τα παιδιά μας? Ακολουθούμε το τελετουργικό του Αϊ-Βασίλη διότι τα παιδιά μας(υποτίθεται ότι) πιστεύουν σ αυτό και δεν θέλουν να τα απογοητεύσουμε. Εκείνα πάλι παριστάνουν ότι το πιστεύουν για να μην απογουτεύσουν εμάς και διαψεύσουν την πίστη μας στην αφέλειά τους ( και για να πάρουν δώρα ασφαλώς).
Μήπως όμως η ανάγκη μας να βρούμε κάποιον "που πιστεύει πραγματικά" είναι ίδια μ' αυτή την ανάγκη που μας ωθεί να στιγματίσουμε τον άλλο ως θρησκευτικό ή εθνοτικό φονταμενταλιστή? Περιέργως κάποιες πεποιθήσεις φαίνεται να λειτουργούν πάντοτε εξ αποστάσεως: προκειμένου να λειτουργήσει η πίστη σε κάτι, πρέπει να υπάρχει και κάποιος αληθινός πιστός. Εντούτοις, αυτός ο φορέας της εγγύησης μετατίθεται επ'άπειρον, δεν εμφανίζεται ποτέ αυτοπροσώπως. Τότε πως είναι δυνατή η πίστη ? Πως διακόπτεται αυτός ο φαύλος κύκλος της "κατά παραχώρηση" πίστης? Στην ουσία, προκειμένου μια πεποίθηση να λειτουργήσει, δε χρειάζεται καν να υπάρχει το υποκείμενο που πιστεύει άμεσα σ' αυτήν : αρκεί να προεξοφλήσουμε την ύπαρξή του, να πιστέψουμε σ'αυτό, είτε υπό μορφή μια μυθολογικής ιδρυτικής φιγούρας που δε μετέχει στη δική μας πραγματικότητα, είτε υπό τη μορφή ενός απρόσωπου φορέα της πίστης, ενός παράγοντα που παραμένει αδιευκρίνιστος - "Κάποιοι λένε ότι.... ή "Λέγεται ότι..."
Αυτό τουλάχιστον φαίνεται να είναι το καθεστώς των πεποιθήσεων στην εποχή μας, η οποία ισχυρίζεται ότι είναι "μετα-ιδεολογική".
Ο Niels Bohr - ο οποίος είχε κάποτε εύστοχα απαντήσει στη ρήση του Einstein - "Ο Θεός δεν παίζει ζάρια": "Δεν θα πείτε εσείς στον Θεό τι να κάνει!"-μας έδωσε το τέλειο παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί, στο πλαίσιο της ιδεολογίας, η φετιχιστική απάρνηση της πίστης.
Βλέποντας μια μέρα ένα πέταλο να κρέμεται στην πόρτα του Bohr ένας έκπληκτος επισκέπτης σχολίασε ότι δεν πιστεύει στην πρόληψη ότι τα φυλαχτά φέρνοιυν γούρι. Ο Βοhr αμέσως αντέτεινε: "Μα ούτε κι εγώ το πιστεύω. Το έχω εκεί ακριβώς γιατί μου είπαν ότι λειτουργεί και όταν δεν το πιστεύει κανείς! "Αυτός είναι ίσως και ο λόγος που η "κουλτούρα"- αναδεικνύεται πλέον σε κεντρική κατηγορία του "life style".
Σε ό,τι αφορά τη θρησκεία, δεν πιστευουμε πλέον "πραγματικά", απλώς ακολουθούμε (διάφορα) θρησκευτικά τελετουργικά και συμπεριφορές στο πλαίσιο του σεβασμού στον "τρόπο ζωής" της κοινότητας στην οποία ανήκουμε (π.χ. άθεοι Εβραίοι μπορεί να ακολουθούν τους παραδοσιακούς διατροφικούς κανόνες της θρησκείας τους, "από σεβασμό στην παράδοση"). "Δεν το ποιστεύω πραγματικά, είναι απλώς μέρος της κουλτούραςμου" : αυτός φαίνεται να είναι ο κυρίαρχος τρόπος με τον οποίο εκφράζεται αυτή η "κατά παραχώρηση" πίστη, η οποία χαρακτηρίζει την εποχή μας. Η "κουλτούρα"είναι λοιπόν το όνομα που δίνουμε σε όλα αυτά τα πράγματα που κάνουμε καθημερινά χωρίς να πιστεύουμε πραγματικά σε αυτά, ή χωρίς να τα παίρνουμε και πολύ στα σοβαρά. Γι' αυτό και απορρίπτουμε τους φονταμενταλιστές, θεωρώντας τους "βάρβαρους", ως απειλή για την κουλτούρα - διότι αυτοί τολμούν αυτά που πιστεύουν να τα παίρνουν στα σοβαρά.
Slavoj Žižek
ΛΑΚΑΝ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΓΙΑΛΑΡΗΣ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΔΑΚΗΣ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : ΔΗΜΗΤΡΙΣ ΒΕΡΓΕΤΗΣ
ΑΛΕΞΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΥΛΑΚΟΥ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ
Επιμέλεια Carina
_
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου