H ΓΡΑΦΗ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ένα από τα σημαντικότερα βήματα στην εξέλιξη του παγκόσμιου πολιτισμού υπήρξε η ανακάλυψη και η χρησιμοποίηση της γραφής. Με αυτήν αποτύπωσε ο άνθρωπος τη σκέψη του, μετέδωσε την πείρα του και εξυπηρέτησε την οργάνωση της ζωής. Στα γραπτά κυρίως κείμενα θεμελίωσε η ιστορία την ανασύνθεση του παρελθόντος. Η ανακάλυψη της γραφής, δηλαδή της απόδοσης του προφορικού λόγου με γραφικά σύμβολα, αποτελεί τη μεγαλύτερη πολιτισμική επανάσταση όλων των εποχών. Εγκαινίασε τον πολιτισμό εκείνο που διαρκεί ήδη χιλιάδες χρόνια τον αποκαλούμενο «πολιτισμό της γραφής», τον δικό μας πολιτισμό, ο οποίος, εξακολουθεί ακόμα και σήμερα, να αποκρούει την αμφισβήτησή του, από τον έωλο «πολιτισμό της εικόνας». Το ρήμα «γράφω» υπήρξε, είναι και θα είναι ένα ρήμα θαυματουργό.

Η ιστορία της γραφής χάνεται στα βάθη των αιώνων. Από την ζωγραφική στα ιερογλυφικά και μετά στα γράμματα προκύπτει μια λογική εξέλιξη. Αλλά τα ευρήματα και η χρονολόγηση τους πολλές φορές δείχνουν συνέχεια εξέλιξης και εποχών. Πολλοί τάχθηκαν ενάντια στη γραφή γιατί όπως υποστήριζαν εμπόδιζε την μνήμη. Τελικά διασώθηκε μέχρι τις μέρες μας, μάλλον από ανθρώπους με αδύνατη μνήμη.

Όμως ένα καταπληκτικό εύρημα, από τις Βόρειες Σποράδες, μπορεί να αλλάξει ριζικά τις απόψεις της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας για τη δημιουργία των πολιτισμών της γραφής. Πρόκειται για το θραύσμα ενός αγγείου, πάνω στο οποίο είναι χαραγμένα σύμβολα κάποιου είδους γραφής. Το εύρημα χρονολογείται γύρω στο 4500 π.Χ., δηλαδή είναι περίπου 6.500 χρόνων. Και μόνο η ηλικία αυτών των συμβόλων κάνει το εύρημα να μοιάζει εξωπραγματικό. Και τούτο γιατί το αρχαιότερο μέχρι τώρα γνωστό επιγραφικό τεκμήριο, που προέρχεται από τη Σουμερία και χρονολογείται στο 3200 π.Χ. είναι νεώτερο από το ενεπίγραφο όστρακο των Σποράδων, κατά 1300 χρόνια. Υπάρχει, όμως, και κάτι ακόμα ίσως πιο σημαντικό. Τα σήματα αυτής της προϊστορικής γραφής μοιάζουν πολύ με γράμματα του αλφάβητου, που ανακαλύφθηκαν στην Ελλάδα πολύ αργότερα, γύρω στο 800 π.Χ. Το κεραμικό θραύσμα -όστρακο στην αρχαιολογική ορολογία- βρέθηκε στην ανασκαφή της Σπηλιάς του Κύκλωπα, στην ερημονησίδα Γιούρα της Αλονήσου.

Χρονολογείται στην πολιτιστική φάση που ονομάζεται Νεώτερη Νεολιθική Εποχή και με συμβατική χρονολόγηση γύρω στο 4500 π.Χ.

Στην Ελλάδα, η γραφή επισημαίνεται στα πολύ πρώιμα χρόνια της εποχής του Χαλκού. Χρησιμοποιείται χωρίς διακοπή ως την καθιέρωση στον Ελληνικό χώρο του νέου αλφαβητικού συστήματος, που έγινε με βάση το φοινικικό αλφάβητο.
Οι φυλές που απετέλεσαν το Ελληνικό Έθνος κατέβηκαν από τα βόρεια στη διάρκεια της τρίτης και δεύτερης χιλιετηρίδας και εγκαταστάθηκαν στις χώρες της Ελλάδας, όπου κατοικούσαν οι Πελασγοί, οι Κάρες και οι Λέλεγες. Η γλώσσα των Ελληνικών φυλών, όταν κατήλθαν από το βορά, ήταν μόνο προφορική. Με το πέρασμα των χρόνων διαμορφώθηκε και η γραπτή επικοινωνία.
Ωστόσο από τη εποχή που ο άνθρωπος χρησιμοποίησε τον προφορικό λόγο, μέχρι την εποχή που ανακάλυψε τη γραφή πέρασαν εκατομμύρια χρόνια. Οι ανάγκες της ζωής και η ταυτόχρονη πνευματική του ανάπτυξη τον ώθησαν να αρχίσει να εκφράζεται με το γραπτό λόγο.
Ο πρωτόγονος άνθρωπος στο κυνήγι για να μεταδώσει σε εκείνον με τον οποίο κυνηγούσε μαζί κάποιο μήνυμα για το πέρασμα ενός ζώου αναγκαζόταν να χρησιμοποιήσει κάποιο σήμα. Να αφήσει μια πέτρα, ένα κλαδί, κάμποσα φύλλα και άλλα. Από αυτό το σημείο αρχίζουν οι παραστάσεις με σύμβολα, δηλαδή για τη συμβολική παράσταση της σκέψης, η οποία είναι μέρος της ζωγραφικής και της γραφής.
Ιδεογράμματα
Οι πρώτες χαρακτικές παραστάσεις, που ανακαλύφθηκαν μέσα σε σπήλαια, παριστάνουν άγρια ζώα και σκηνές κυνηγίου. Αυτό δεν είναι τίποτε άλλο από γραπτή απεικόνιση σκέψεων, που έχουν σκοπό να μεταδώσουν στα μέλη της πρωτόγονης ομάδας τις ικανότητες των εμπειροτέρων. Ο ζωγραφικός τρόπος είναι ο αρχαιότερος για να διατυπώνεται γραπτά ένα νόημα. Έτσι τα πρώτα γραπτά σύμβολα επάνω στην πέτρα παριστάνουν ολόκληρο νόημα, μια πλήρη ιδέα και ακριβώς για το λόγο αυτό ονομάζονται ιδεογράμματα. Η ιδεογραφική γραφή είναι η πρώτη ανθρώπινη γραφή. Με αυτό τον τρόπο εξυπηρετήθηκε για πολλές χιλιετηρίδες η κοινωνία. Μπορούσαν τα μέλη της να εκφράσουν θέματα καθημερινού ενδιαφέροντος και να απεικονίζουν γραπτά με αναπαράσταση ζώα, φυτά ή σκηνές της ζωής τους.
Συμβολική γραφή
Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια για να καταλάβει ο άνθρωπος από την πείρα του πως για να παραστήσει με μεγαλύτερη ευκολία ένα ελάφι μπορούσε να το κάνει όχι με ολόκληρο το περίγραμμά του ή του σώμα του, αλλά μόνο με ένα χαρακτηριστικό του. Τα κέρατά του για παράδειγμα. Με αυτόν τον τρόπο γίνεται ένα ακόμα βήμα από τη ζωγραφική προς τη συμβολική αναπαράσταση.
Οι αρχαιότερες από όλες τις συμβολικές γραφές είναι η Αιγυπτιακή και η Κρητομινωική, η ηλικία των οποίων φτάνει την τρίτη χιλιετηρίδα π.Χ.

2. Η ΠΡΩΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ
Γνωρίζουμε πως η πρώτη γραφή που χρησιμοποίησαν οι Έλληνες, για να γράψουν τη γλώσσα τους, ήταν μια μορφή της προελληνικής γραφής που την ονομάζουμε Γραμμική Β. Αποτελούνταν από 89 γράμματα και ήταν συλλαβική. Για κάθε συλλαβή υπήρχε και ιδιαίτερο γράμμα.
Οι επιγραφές που χρονολογούνται περίπου στον 13ο αιώνα και βρέθηκαν στη Πύλο, στις Μυκήνες και την Κνωσό είναι οι παλαιότερες και είναι γραμμένες με αυτό το προελληνικό αλφάβητο. Η ιστορία της Ελληνικής γλώσσας αρχίζει από τότε που παρουσιάζονται τα παλαιότερα γραπτά μνημεία της.
Πριν από λίγα σχετικά χρόνια, σαν παλαιότερα γραπτά μνημεία θεωρούνταν τα Ομηρικά έπη, τα οποία ανάγονται στον 8ο αιώνα π.Χ. και η περίφημη επιγραφή του Διπύλου των Αθηνών, του ιδίου αιώνα.
Όμως από το 1953 η αρχή της ιστορίας της Ελληνικής γλώσσας και γραφής μεταφέρθηκε από τον 8ο π.Χ. στον 13ο π.Χ. αιώνα. Τότε ο Άγγλος Μάικλ Βέντρις (Μ.Ventris), αποκρυπτογράφος της Βασιλικής αεροπορίας, αποκρυπτογράφησε την Γραμμική γραφή Β. Κατόρθωσε να διαβάσει Ελληνικές επιγραφές του 13ου αιώνα, που είχαν βρεθεί στις Μυκήνες, στην Πύλο και σε άλλα μέρη και ήταν γραμμένες σε προελληνικό αλφάβητο, άγνωστο έως τότε. Η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β από τον Βέντρις (Ventris) χαρακτηρίστηκε σαν από τις φιλολογικές ανακαλύψεις του αιώνα, αντάξια της αποκρυπτογράφησης της ιερογλυφικής γραφής της Αιγύπτου.

3. ΤΟ ΦΟΙΝΙΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ - Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΡΑΦΗΣ
Η Γραμμική Β, όμως, ήταν δύσκολη. Κάθε σύμβολό της εκφράζει συλλαβή και όχι φθόγγο. Αποτελούνταν από πολλά ψηφία, ακατάλληλα για την Ελληνική γλώσσα, γιατί αρκετές φορές παραλείπονταν τα τελικά σύμφωνα. Γι΄ αυτό, τη γραφή αυτή την αντικατέστησαν κατά τον 10ο αιώνα με μιαν άλλη γραφή, που ήταν πολύ πιο απλή. Τη γραφή αυτή οι Έλληνες την πήραν από τους Φοίνικες. Το αλφάβητο αυτό είχε σχηματισθεί από το συλλαβογραφικό των Σημιτών και το ιερογλυφικό των Αιγυπτίων. Το Φοινικό αλφάβητο είχε 22 γράμματα που παρίσταναν σύμφωνα. Όμως στην Ελληνική γλώσσα οι λέξεις και οι συλλαβές σχηματίζονται από φωνήεντα και σύμφωνα. Έτσι με την προσθήκη ορισμένων και την αφαίρεση άλλων γραμμάτων, τελειοποιήθηκε το Ελληνικό αλφάβητο.
Πάνω στο φοινικικό πρότυπο έγιναν οι τροποποιήσεις που ήταν απαραίτητες για την ηχητική απόδοση των ομιλουμένων τότε ελληνικών. H φοινικική γραφή στηριζόταν σε μια διαφορετική αρχή από την Γραμμική Β. Είχε πολύ λιγότερα σημεία, αλλά όλα σχεδόν ήταν σύμφώνα και ο αναγνώστης έπρεπε να συμπληρώσει τα φωνήεντα μόνος του. Η πρωτοτυπία των Ελλήνων ήταν ότι συνέλαβαν πως μια συλλαβή μπορεί να αναλυθεί στα συνθετικά της μέρη και ότι είναι δυνατό να χρησιμοποιείται χωριστό σημείο για κάθε σύμφωνο και κάθε φωνήεν. Πάνω σ’ αυτή τη γνήσια αλφαβητική αρχή, κάθε συνδυασμός μπορούσε να καταγραφεί. Το ξεκίνημα της αλφαβητικής γραφής έγινε στο πρώτο ήμισυ του 8ου αιώνα , ίσως και στα τέλη του 9ου αιώνα . Η εφεύρεση του αλφαβήτου παρά τον άμεσο και προέχοντα ρόλο της στον εμπορικό τομέα ανταποκρίνεται και σε άλλες βαθύτερες ανάγκες και ιδιαίτερα σε εκείνη της γραφής της ποίησης. Τουλάχιστον από την αρχή του 7ου αιώνα, η γραφή διέσωζε κώδικες νόμων και ψηφίσματα των πόλεων που χαραζόταν στους τοίχους των ναών και αργότερα στην αγορά.
Αρχικά οι Έλληνες έγραφαν όπως και οι Φοίνικες, δηλαδή από τα δεξιά προς τα αριστερά. Η επιγραφή του Διπύλου είναι γραμμένη σε Φοινικικό αλφάβητο από τα δεξιά προς τα αριστερά. Αργότερα η γραφή γινόταν αντίθετα, δηλαδή από τα αριστερά προς τα δεξιά. Γινόταν βουστροφηδόν, δηλαδή όπως πηγαίνουν τα βόδια οργώνοντας το χωράφι.
Άρχιζαν τον πρώτο στίχο από τα δεξιά προς τα αριστερά. Ο άλλος στίχος άρχιζε από κει που τέλειωνε ο πρώτος, δηλαδή από τα αριστερά και προχωρούσε προς τα δεξιά. Ο τρίτος από τα δεξιά προς τα αριστερά κ.ο.κ.
Και πριν την κλασσική εποχή κατέληξαν στο σύστημα γραφής από τα αριστερά προς τα δεξιά, που ισχύει και σήμερα. Οι αρχαίοι Έλληνες έγραφαν με κεφαλαία γράμματα, χωρίς να αφήνουν κενό από λέξη σε λέξη. Αργότερα, για να γράφουν πιο γρήγορα, διαμόρφωσαν τη γραφή με μικρά γράμματα. Η γραφή με κεφαλαία γράμματα διατηρήθηκε ως σήμερα μόνο στους τίτλους και στις επιγραφές. Οι τόνοι και τα πνεύματα άρχισαν να χρησιμοποιούνται μετά τον 3ο αιώνα μ. Χ.
Η γραπτή διατύπωση των κειμένων έφερε νέες συμπεριφορές. Οι νόμοι γίνονται αντικείμενα συγκρίσεων της μιας πόλης με την άλλη. Χωρίς τη γραφή ο Όμηρος δεν θα είχε γλιτώσει από τις πολλαπλές αλλοιώσεις και την τελική λησμονιά. Η γραφή γίνεται κίνητρο ακόμα μεγαλύτερης ανεξαρτησίας και στηρίζει την έννοια της ελευθερίας του πολίτη μέσα στην πόλη. Παραστέκει στην γέννηση της μαθηματικής και φιλοσοφικής σκέψης. Τέλος από τη γραφή ξεκινάει η κατάρτιση των αρχείων μιας πνευματικής κληρονομιάς, πάντοτε ζωντανής ύστερα από χιλιάδες χρόνια.

4. ΕΙΔΗ ΓΡΑΦΩΝ
Μινωική γραφή
Στην Κρήτη στην διάρκεια της Εποχής του Χαλκού χρησιμοποιούνταν τρεις τύποι γραφής:
· η εικονογραφική ή ιερογλυφική
· Γραμμική Α
· η Γραμμική Β.
Ο Sir Arthur Evans ονόμασε την πρώτη ιερογλυφική εξαιτίας της ομοιότητάς της με την γραφή της Αιγύπτου. Το σύστημα της ιερογλυφικής γραφής έχει δύο βασικά γνωρίσματα:
ΤΟ ΠΡΩΤΟ: τα αντικείμενα που μπορούν να αναπαρασταθούν απεικονίζονται ως ζωγραφιές (ιδεογράμματα)
ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: τα εικονογραφικά σημεία παίρνουν την φωνητική αξία των λέξεων οι οποίες δηλώνουν τα αναπαριστώμενα αντικείμενα (φωνογράμματα).
Κατά τους νεοανακτορικούς χρόνους τελειοποιήθηκε και γενικεύθηκε στην Κρήτη, η λεγόμενη Γραμμική Α , μια απλοποιημένη σχηματοποίηση των ιερογλυφικών χαρακτήρων, που παραμένει μέχρι σήμερα αναποκρυπτογράφητη.
Η τρίτη αιγαιακή γραφή, η Γραμμική Β αποτελεί αναπροσαρμογή του συστήματος Α. Περιλαμβάνει τριών ειδών σημεία :
· συλλαβογράμματα, που αποδίδουν καθένα και μια συλλαβή, και χρησιμοποιούνται για τον συλλαβισμό του φωνητικού σχήματος της λέξης
· δεογράμματα
· αριθμητικά σημεία
Η Γραμμική Β χρησιμοποιήθηκε στην Κρήτη και σε όλο το Μυκηναϊκό κόσμο από το 1400 π.χ. μέχρι και το 1100 π.Χ. Η γραφή αυτή ήταν δύσχρηστη και αποτελούσε το μονοπώλιο μιας μικρής επαγγελματικής τάξης, που την χρησιμοποιούσαν για γραφειοκρατικούς και εμπορικούς σκοπούς. Η αποκρυπτογράφησή της από τον Μ.Ventris και J. Chadwick το 1952, έδειξε ότι η γλώσσα της νέας γραφής ήταν η αρχαία Ελληνική, πράγμα που μετέθεσε οριστικά την Μυκηναϊκή εποχή από την Προϊστορία στην Πρωτοϊστορία .
Η Κρητική ιερογλυφική γραφή - 1900-1600 π.Χ.
Η γραφή αυτή δεν μας έχει αποκαλύψει τον κώδικά της. Γνωρίζουμε ωστόσο ότι πρόκειται για μια γραφή που χρησιμοποιεί εικόνες ως σημεία. Αλλά η φωνητική της εξαντλείται σε περίπου 200 σφραγιδόλιθους. Συνυπήρχε με τη Γραμμική α, τόσο τοπικά όσο και χρονικά.
Η Γραμμική Α 1850-1450 π.Χ.
Η Γραμμική Α χρησιμοποιήθηκε κυρίως στην Ιωλκό. Ορισμένα πρόσφατα ευρήματα καταδεικνύουν ότι αποτέλεσε και μέσον γραφής σε τόπους μακριά από το νησί. Από το σύνολο των επιγραφών, το μεγαλύτερο ποσοστό, αποτελεί ιδιωτικά έγραφα, τα οποία χωρίζονται ανάλογα με τα σχήματα τους σε κατηγορίες. Παρά την πρόοδο, που έχει σημειωθεί η Γραμμική Α δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί.
Η Γραμμική Β 1450-1200 π.Χ.
Το ερέθισμα που προκάλεσε η Γραμμική Β ήταν η επαφή των μυκηναΐων με τους κάτοικους του νησιού του Μίνωα. Σήμερα γνωρίζουμε ότι η γραφή αυτή υιοθετήθηκε αποκλειστικά για λογιστικούς λόγους. Χρονολογικά πρέπει να τοποθετηθεί μετά τις αρχές του 16ου πΧ αιώνα.
Η αυθεντική Μινωική γραφή εμφανίστηκε περίπου το 2000 π.Χ. Η ιδεογραφική Μινωική γραφή ονομαζόταν ιερογλυφική. Η ιερογλυφική γραφή των Μινωιτών δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί ακόμη. Η πιο σημαντική ιερογλυφική της Κρήτης είναι ο Δίσκος της Φαιστού. Υπήρχαν ιερογλυφικά τοποθετημένα σε σπειροειδές σχήμα και από τις 2 πλευρές. Η Γραμμική Α χρησιμοποιούνταν ταυτόχρονα με την ιερογλυφική της Φαιστού. Μετά το 1450 π.Χ. εμφανίζεται μία νέα γραφή που ονομάζεται Γραμμική Β. Τα σύμβολά της είναι παρόμοια με τη Γραμμική Α.

5. ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ ΓΡΑΦΗΣ
Στην κοιτίδα της γραφής την Μεσοποταμία, ένα από τα κοινότερα υλικά ήτανε ο αργιλώδης πηλός. Σε αυτό το άφθονο και ανέξοδο φυσικό υλικό μπορεί κανείς να χαράξει, να γράψει, όσο θέλει και μάλιστα χρησιμοποιώντας για εργαλεία τα εξίσου άφθονα και ανέξοδα καλάμια, που φυτρώνουν στα έλη αυτής της χώρας.
Βέβαια, για να μεταμορφωθεί ο πηλός σε πινακίδα γραφής χρειάζεται επεξεργασία. Το υλικό, αφού μαζευτεί, πρέπει να πλαστεί, να κοπεί σε σχήμα και να λειανθεί τέλεια η μία πλευρά του, η κυρίως χρηστική, λιγότερο ή ανάποδη. Όταν η γραφή – χάραξη τελείωνε ο γραφέας άπλωνε την πινακίδα του στον ήλιο να στεγνώσει και από την διαδικασία αυτή προέκυπτε ένα υλικό αρκετά στερεό, όχι όμως τόσο, ώστε να επιζήσει στην διάρκεια του χρόνου. Η αθανασία των πινακίδων εξασφαλιζόταν μόνο με το ψήσιμό τους στο φούρνο.
Για την χάραξη των σφηνοειδών συμβόλων τους στην πέτρα, οι παλιότεροι Σουμέριοι χρησιμοποιούσαν το καλέμι, το σφυρί κι έναν εκολαπτήρα με στρογγυλό άκρο. Οι Σουμέριοι από τότε που αξιοποίησαν τον πηλό, χρησιμοποιούσαν ένα αιχμηρό εργαλείο, αρχικά μεταλλικό, αργότερα καλαμένιο με εγκοπές και ραβδώσεις, αυτό που επρόκειτο να μας παραδοθεί από τους αρχαίους Έλληνες με την ονομασία «κάλαμος».
Για να το χρησιμοποιήσουνε όμως στην γραφή χρειαζόταν και αυτό μία επεξεργασία. Το έξυναν υπομονετικά μέχρι να γίνει μυτερό από τη μία πλευρά και στρογγυλό από την άλλη.
Μεταλλική πένα
Αφού αναφερθήκαμε στην γραφή, καλό θα ήταν να θυμηθούμε ότι ο Αριστοτέλης χρησιμοποιούσε πένα από μέταλλο με σχισμή στην μέση για να γράφει τα πάρα πολλά έργα του ευκολότερα. Παρόμοια μπρούτζινη πένα βρέθηκε στην κατεστραμμένη Πομπηία.
Χρειάζεται να φτάσουμε στα 1565 για να ανακαλυφθεί το μολύβι από γραφίτη στην Ελβετία από τον Π. Σκαλίς, και στα 1748 για να μας ξανά-φτιάξει ο Γ. Γιάνσεν στην Γερμανία την χαλύβδινη πένα. Όσο για το στυλό με μπίλια που σήμερα βρίσκεται παντού, εφευρέθηκε λίγο μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο.
Μελάνι
Για γραφή και ζωγραφική χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς διάφορα μελάνια. Στην Κίνα χρησιμοποιήθηκε, αρκετά, μελάνι φτιαγμένο από το κάρβουνο καμένου λαδιού, αναμειγμένο με κάποια κόλα.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακά για την εποχή του μεσαίωνα παραμένουν βυζαντινά γραπτά που σαν μελάνι είχαν χρησιμοποιήσει χρυσό ή ασήμι που είχαν μετατρέψει σε σκόνη και τελικά σε μίγμα κόλας για γραφική ύλη. Αργότερα τα ίδια υλικά χρησιμοποιούνται από ζωγράφους.
Πού έγραφε όμως όλος αυτός ο αρχαίος κόσμος; Oι προ-Ίνκας γράφανε πάνω σε φύλα μπανανιάς. Από όλους σχεδόν τους λαούς έχουν βρεθεί επιγραφές χαραγμένες σε κεραμικά. Ο εύκολος στην χάραξη φρέσκος πηλός επίσης διέσωσε πολλά δείγματα γραφής. Πιο επίσημα κείμενα βρέθηκαν σκαλισμένα σε μάρμαρο ή σε βράχο ακόμα και σε μεταλλικές πλάκες.
Περγαμηνές
 Για πιο φορητές μορφές αρχείων χρησιμοποιούσαν κατάλληλα επεξεργασμένα δέρματα, τις περιβόητες περγαμηνές. Η περγαμηνή κάνει την εμφάνισή της το 2ο αιώνα, στη λεκάνη της Μεσογείου, με βάση θέματα ζώων.
Είναι σχεδόν ημιδιαφανής, εξαιρετικής αντοχής και η δημιουργία της αρκετά δύσκολη καθώς πρέπει να λειανθεί με το χέρι και να τεντωθεί κατάλληλα. Στο τμήμα για τη βυρσοδεψία θα πάρετε μια ιδέα της τεχνικής. Μερικές περγαμηνές είναι τόσο καλά κατασκευασμένες που αντέξανε πολλά σβησίματα και ξανά-γραψίματα στο πέρασμα των αιώνων από μοναχούς και λόγιους που καθώς δεν είχανε γόμες, ουσιαστικά ξύνανε με λεπίδα την κατά την γνώμη τους άχρηστου περιεχομένου περγαμηνή για να αποκτήσουν γραφική ύλη. Λόγω του υψηλού κόστους της περγαμηνής ολόκληρα κείμενα σβήνονταν για να χρησιμοποιηθεί και πάλι σαν γραφική ύλη η περγαμηνή. Αυτά τα έγραφα έγιναν γνωστά σαν παλίμψηστα.
Ο πάπυρος
Στην Αίγυπτο, η ιστορία των υλικών γραφής σφραγίζεται διαχρονικά από την παρουσία του περίφημου πάπυρου, ομολογουμένως καταπληκτική επινόηση για την εποχή της. Πρόκειται για το προϊόν θαμνώδους φυτού του κύπειρου, που ψηλώνει έως και τα 5 μέτρα και φύτρωνε άφθονο γύρω από το δέλτα του Νείλου. Αν αναλογιστούμε την ευπάθεια ενός κατεργασμένου στο χέρι υλικού, είναι εκπληκτικό ότι βρέθηκαν πάπυροι αρχαιότεροι του 1500 π.Χ. Το ιδιαίτερα ξηρό περιβάλλον εμπόδισε καταστροφή τους από υγρασία.
Οι Αιγύπτιοι μάζευαν την ψίχα του φυτού πάπυρος, έκοβαν το μαλακό μίσχο του σε λεπτές ταινίες, χώριζαν τις ίνες, τοποθετώντας τη μία πάνω στην άλλη, έτσι ώστε να σχηματίσει ένα συμπαγές σώμα, μία στιβάδα. Συμπίεζαν μάλιστα αυτή τη στιβάδα για να σκληρύνει κάπως και μετά την άπλωναν και την ξέραιναν στον καυτερό αφρικανικό ήλιο.
Έπειτα λείαιναν τις στιβάδες με χαλίκια και κολλούσαν καμία εικοσαριά από αυτές μεταξύ τους, δίνοντας τους τη μορφή ρολό. Αυτό το ρολό ήταν το τελικό προϊόν, ο πάπυρος της γραφής, πάνω στον οποίο από τότε αποτυπώθηκε η όλη πολιτισμική δραστηριότητα των γύρω και πέρα από τη Μεσόγειο αρχαίων λαών. Η ποιότητά του θυμίζει λευκή μουσελίνα και η αντοχή του περγαμηνή από μοσχάρι.
Η κατάκτηση της Αιγύπτου από τους Άραβες έκανε μετά τον 7ο αιώνα πολύ δύσκολη για τους ευρωπαίους την προμήθεια παπύρων κι έτσι άρχισαν να φτιάχνουν τις δικές τους περγαμηνές, μέχρι την έλευση της εφεύρεσης του χαρτιού από την Κίνα στην Ευρώπη.
Μια παρόμοια τεχνική με την κατασκευή του παπύρου έχει επιβιώσει μέχρι σήμερα στον τρόπο που φτιάχνεται στην Ιαπωνία μέχρι σήμερα το χειροποίητο χαρτί με τον παραδοσιακό τους τρόπο.
Για να γράψουν στον πάπυρο οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν μελάνι σε 2 χρώματα, το κόκκινο και το μαύρο. Με το κόκκινο έγραφαν μόνο τους τίτλους και τα ονόματα των Θεών και των Φαραώ και το κατασκεύαζαν από κοκκινόχρωμα ή μίνιο. Το μαύρο μελάνι παρασκευαζόταν από βρεγμένη καπνιά, γόμα και λίπος σε σκόνη.
Τα εργαλεία γραφής που συμπλήρωναν τον εξοπλισμό του γραφέα, ήταν ο κάλαμος, το βουρτσάκι, πέτρινο μελανοδοχείο, κύπελλο για το νερό και μία σμίλη, που έπαιζε το ρόλο της μεταγενέστερης ξύστρας.
Αργότερα όταν εμφανίστηκαν πινακίδες, αλειμμένες με κερί, για τη γραφή χρησιμοποιούσαν τη «γραφίδα», ένα κοντύλι μυτερό στο ένα άκρο και πλατύ στο άλλο. Οι γραφίδες κατασκευάζονταν από μπρούτζο, από κόκαλο, από ελεφαντόδοντο, αλλά και από ασήμι και από χρυσάφι.
Το όστρακο
Στις πόλεις της αρχαίας Ελλάδας ένα από τα υλικά γραφής ήταν το όστρακο, που σήμαινε το θραύσμα ενός πήλινου αγγείου. Ήταν υλικό που δεν κόστιζε ακριβά, αφού προερχόταν από σπασμένους αμφορείς. Χρησιμοποιούνταν στα σχολεία από φτωχούς μαθητές, αλλά και για άλλους λόγους, όπως παραδείγματος χάρη στα δημοψηφίσματα, όπου ο λαός ανάλογα με τον αριθμό των οστράκων επέβαλε την ποινή του οστρακισμού.
Στο αθηναϊκό σχολείο της κλασικής εποχής το υλικό γραφής ήταν η ξύλινη πλάκα με επίστρωση κεριού βαμμένου κόκκινου ή σκούρου από τη μία πλευρά της. Χρησιμοποιούσαν επίσης πλάκες από κασσίτερο ή ορείχαλκο.
Στη Ρώμη χρησιμοποιήθηκε και το λινάρι, με το οποίο κατασκευάστηκαν τα λινά βιβλία. Τέλος στις Ινδίες και στην Κίνα το πιο συνηθισμένο υλικό γραφής ήταν το ξύλο, βγαλμένο από το φλοιό του φοινικόδεντρου και της φλαμουριάς. Οι γραφείς χάραζαν τα κείμενά τους πάνω σε κομμάτια φλοιού, με μία σιδερένια γραφίδα και μετά έχυναν μελάνι στα αυλάκια, που άνοιγαν οι αράδες του κειμένου.

6. ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ

Προμηθέας
Μία ηρωική μορφή που θυσιάστηκε για να προσφέρει τεχνολογία στους ανθρώπους είναι ο Προμηθέας. Όπως αναφέρει ο Αισχύλος, ο Προμηθέας βλέποντας τους ανθρώπους σε πρωτόγονη κατάσταση δεν τους έδωσε απ' ευθείας την φωτιά για να μην καούνε, αλλά την έδωσε σε μορφή γραμμάτων. Οι άνθρωποι παίζοντας μ' αυτά δημιούργησαν γραπτό λόγο που τους εξέλιξε αντίστοιχα. Σύντομα η παιδεία έγινε το δώρο στον άνθρωπο το οποίο όμως και πάλι δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν οι εκάστοτε εξουσιαστές για να παιδέψουν τον άνθρωπο φέρνοντάς τον στα μέτρα τους.
Γραφή Δισπηλιού
Έξω από την Καστοριά ανακαλύφθηκαν σχετικά πρόσφατα απομεινάρια ενός αρχαίου οικισμού. Ήταν κι αυτός δίπλα στην λίμνη όπως και η σημερινή πόλη. Στο οικισμό Δισπηλιό ανακαλύφθηκε μεταξύ άλλων και μια μορφή γραφής που περιέχει τα γράμματα του Ιωνικού αλφαβήτου. Χρονολογούνται απ' το 6000 π.Χ. Αυτό ανατρέπει αρκετές θεωρίες για την έλευση των Ελλήνων στον Ελλαδικό χώρο αλλά και την προέλευση της γραφής.
Ομηρική αναφορά
Ο Όμηρος στην ραψωδία Ζ' αναφέρει ότι ο Σίσυφος χάραξε στις οπλές των βοδιών του την φράση «ο Αυτόλυκος με κλέβει», πράγμα που δείχνει ότι η γραφή και η ανάγνωση ήταν ήδη διαδεδομένη και σε απλούς βοσκούς. Σε ποια όμως εποχή αναφέρεται η Ιλιάδα; Οι μελετητές δεν έχουν καταλήξει σε κοινή χρονολογία. Κάποιοι μιλάνε για 1300 π.Χ. ενώ άλλοι βρίσκουν ενδείξεις για πολύ παλιότερη χρονολόγηση. Το σίγουρο είναι πάντως ότι χωρίς την διαδεδομένη γνώση της γραφής, πολύ δύσκολα θα είχε μπορέσει να διασωθεί αυτούσιο ένα τόσο μεγάλο έργο.
Πανάρχαια πινακίδα του Γκλοζέλ
Στο Γκλοζέλ, κοντά στο Βισύ (Vichy) της Γαλλίας, βρέθηκαν το 1924 μεταξύ άλλων αρχαίων ευρημάτων, πινακίδες της Μαγδαληναίας εποχής με καθαρά χαραγμένα γράμματα, πολλά από τα οποία αντιστοιχούσαν σε Ελληνικά και Φοινικικά. Οι πινακίδες θεωρούνται τόσο παλιές 12.000 - 15.000 χρόνων που οι μελετητές διχάζονται για την αυθεντικότητά τους. Η κεραμική και η γλυπτική γνώση ήταν επίσης ήδη σε ψηλό επίπεδο την ίδια εποχή στο Γκλοζέλ, όπως φαίνεται απ' τα υπόλοιπα ευρήματα.
Γαλάτες
Λέγεται ότι οι Γαλάτες -απόγονοι του Ηρακλή και της Γαλάτειας κατά την μυθολογία- χρησιμοποιούσαν τους Ελληνικούς χαρακτήρες στην γραφή των Γαλατικών, τα οποία φυσικά είχαν και πλήθος ελληνικών λέξεων. Όταν αργότερα ήρθαν σε επαφή με Ρωμαϊκές λεγεώνες συνεννοούνταν μαζί τους στα Ελληνικά που τα είχαν μάθει, όπως οι ίδιοι έλεγαν, από Έλληνες αποίκους και εμπόρους.
Σήμερα οι Έλληνες είναι οι μόνοι που επιμένουν να αποκαλούν την ευρύτερη περιοχή των Γαλατών Γαλλία και όχι France όπως όλοι οι άλλοι. Η Επικράτηση των Φράγγων δεν έσβησε, ακόμα, την ανάμνηση των Γαλατών.
Δίσκος της Φαιστού
Το σπουδαιότερο δείγμα ιερογλυφικής γραφής από την Κρήτη είναι ο πήλινος δίσκος της Φαιστού. Σε αυτόν περιγράφονται οι άθλοι του Ηρακλή και παράλληλα συμβολίζεται η εξέλιξη της φύσεως του ανθρώπου. Ο δίσκος της Φαιστού αποτελεί την αρχαιότερη εφεύρεση της τυπογραφίας. Βρέθηκε στην Φαιστό της Κρήτης, περίπου 60 χιλιόμετρα νότια του Ηρακλείου, στις αρχές του 20ού αιώνα. Είναι φτιαγμένος από κεραμικό υλικό, έχει 16 εκ. διάμετρο και είναι διπλής όψης. Το κείμενο πάνω του είναι τυπωμένο από κινητά στοιχεία, που μαρτυρά γνώση αρχών τυπογραφίας, σε σπειροειδή μορφή από το κέντρο προς την περιφέρεια. Οι δύο όψεις έχουν ελαφρά διαφορετικό βάθος κειμένου σαν να χρησιμοποιήθηκε διαφορετική πίεση σε μία πλευρά ή να ήταν πιο στεγνός και σκληρός ο πηλός. Εικάζεται ότι φτιάχτηκε από δύο δίσκους πηλού που ενώθηκαν πριν στεγνώσουν σχηματίζοντας τελικά ένα ενιαίο δίσκο διπλής όψης. Χρησιμοποιήθηκαν 45 διαφορετικά σύμβολα σε ένα σύνολο 242 συμβόλων, που χωρίζονται από κάθετες γραμμές. Η γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε είναι η Γραμμική A (η πρώτη γνωστή Ελληνική γραπτή γλώσσα). Πιστεύεται ότι είναι από το 1600 π.Χ.
Κάποιοι μελετητές του δίσκου παρατηρώντας τα σύμβολα κατέληξαν σε συμπεράσματα ότι περιγράφονται οι άθλοι του Ηρακλή αλλά παράλληλα συμβολίζεται και η εξέλιξη της φύσεως του ανθρώπου. Μελετώντας τον δίσκο και συγκρίνοντας με μυθολογικά και άλλα γνωστά στοιχεία της ίδιας εποχής προκύπτουν και αναφορές στο Άστρο του Κυνός γνωστό και ως Σείριο.
Ο μελετητής του Μινωικού πολιτισμού Λεόν Πομεράνς πιστεύει ότι ο δίσκος δεν είναι γραμμένος σε καμιά γλώσσα αλλά είναι ένα σύστημα αλληγορικών συμβόλων, προερχόμενα ίσως και από τα ζωδιακά, και έτσι χρειαζόμαστε ερμηνεία και όχι μετάφραση. Με αυτή την άποψη τείνουν να συμφωνήσουν και αρκετοί άλλοι.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρον βιβλίο σχετικά με το θέμα είναι «Η Αποκρυπτογράφηση του δίσκου της Φαιστού» του Θεόδωρου Αξιώτη. Περιέχει πάρα πολλά στοιχεία που περιγράφουν τον πολιτισμό πίσω απ' τον δίσκο, βασιζόμενος και αυτός όχι στην μετάφραση αλλά στον αποσυμβολισμό του δίσκου. Παρατηρεί μεγάλη πιθανότητα να περιγράφονται οι άθλοι του Ηρακλή.
Άλλοι μελετητές υποστηρίζουν ότι πρόκειται για κάτι αντίστοιχο με τις γεωμαντικές πυξίδες του Φένγκ Σούι και ότι περιλαμβάνει 366 υποδιαιρέσεις δίνοντας μέτρηση του έτους σε ημέρες. O δίσκος βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο Ηρακλείου μαζί με πολλά άλλα ενδιαφέροντα ευρήματα όπως τα ωοκέλυφα αγγεία. Παρόμοια σύμβολα με αυτά του δίσκου της Φαιστού βρέθηκαν και πάνω σε ένα διπλό πέλεκυ της ίδιας εποχής που βρέθηκε στο Αρκαλοχώρι. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι τα ίδια σύμβολα βρέθηκαν ζωγραφισμένα και σε κάποια αρχαιολογικά ευρήματα στην Αμερική!
Τον Δεκέμβριο του 2001 στην δυτική Κούβα, κοντά στη χερσόνησο Γκουαναχαμπίμπες (Guanahacabibes), σε υποθαλάσσιες έρευνες για βυθισμένα πλοία των προηγούμενων αιώνων, η Καναδή ερευνήτρια Παουλίνα Ζελίτσκι (Paulina Zelitsky) με το πλήρωμά της βρήκαν με την βοήθεια τηλεχειριζόμενου ρομπότ, σε βάθος περίπου 650 μέτρων, ερείπια από βυθισμένη πανάρχαια πόλη. Κάποιες επιγραφές έχουν αρκετά σύμβολα που είναι κοινά με τον δίσκο της Φαιστού. Η ηλικία τους προσδιορίζεται στα 6.000 χρόνια, ταυτίζοντάς τα με την πιθανότερη ηλικία της μυθικής Ατλαντίδος.
Αρχή τυπογραφίας
Εκτός απ' τον δίσκο της Φαιστού, που τυπώθηκε με κινητά στοιχεία πάνω σε φρέσκο πηλό, έχουμε παρόμοια τακτική με σφραγίδες φτιαγμένες τόσο από μέταλλα όσο και από πολύτιμους λίθους. Σφραγίδες για χρήση σε έγγραφα αλλά και για πήλινα σφραγίσματα που δούλευαν σαν εγγύηση ποιότητας του περιεχομένου, έχουν βρεθεί πάρα πολλές. Η απόσταση απ' την τυπογραφία είναι μικρή. Πότε όμως οργανώθηκε συστηματικά δεν το ξέρουμε.
Η Κίνα έχει και αυτή την σημαντική συνεισφορά της και σε αυτό τον τομέα. Λέγεται ότι από το 1040 μ.Χ. χρησιμοποιούσαν κινητά τυπογραφικά στοιχεία, αλλά μετά από τόσες καταστροφές εγγράφων παγκοσμίως από διάφορους φανατικούς στο πέρασμα των αιώνων, όλο και λιγότερα πράγματα μένουν να μεταφέρουν γνώσεις και τεχνικές.
Η τυπογραφία κειμένων με μεγάλες ξύλινες και σπανιότερα μεταλλικές σφραγίδες διασώζεται μέχρι σήμερα σε πλήθος βουδιστικών κυρίως μοναστηριών. Πολλά από αυτά αν και με παραδοσιακές και μάλλον ξεπερασμένες τεχνικές, καταφέρνουν να δίνουν εντυπωσιακής ποιότητας αποτελέσματα ακόμα και σήμερα παράγοντας χειροποίητα βιβλία..
Στην Κίνα μάλιστα λέγεται ότι βρέθηκαν σε αρχαίους τάφους κάποιοι δίσκοι παρόμοιου μεγέθους και ηλικίας με τον δίσκο της Φαιστού αλλά στην συνέχεια εξαφανίστηκαν προφανώς για μελέτη από Κινέζους αρχαιολόγους.
Χρειάστηκε να φτάσουμε στο 1450 για να ξαναβρεί ο Γουτεμβέργιος στην Γερμανία την τυπογραφία με κινητά στοιχεία και τώρα πια, στον 21ο αιώνα, ο εκτυπωτής δίπλα στο computer μας θεωρείται απλά δεδομένος.
Κρυπτογραφία
Μερικά μηνύματα έπρεπε πάντα να σταλούν με την μέγιστη ασφάλεια. Γι΄ αυτό χρησιμοποιήθηκαν διάφορες μέθοδοι ώστε τα μηνύματα να μπορούν να διαβαστούν μόνο απ' τον παραλήπτη και να είναι ακατανόητα σε βαθμό που να γίνονται άχρηστα για οποιονδήποτε άλλο. Μερικές μέθοδοι απ' αυτές δείχνουν πολύ απλοϊκές σήμερα, αλλά κάποιες άλλες δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί ακόμα.
Στην αρχαία Σπάρτη για την αποστολή απόρρητων στρατιωτικών μηνυμάτων, το μήνυμα γραφόταν σ' ένα κύλινδρο που γύρω του είχε τυλιχτεί μία στενή λωρίδα δέρματος σε διαδοχικές σειρές. Αυτή ήταν η περιβόητη σκυτάλη. Ο κύλινδρος αφαιρούνταν κι έμενε η λωρίδα που μπορούσε να ξαναδιαβαστεί μόνο αν τυλιγόταν με τον ίδιο τρόπο πάνω σε ολόιδιας διαμέτρου κύλινδρο. Κάθε άλλη διαφορετική διάμετρος κυλίνδρου έδινε ακατανόητα μηνύματα. Πολλές φορές γραφόταν σε συνδυασμό με καθρέπτη, ώστε να απαιτείται καθρέπτης και στην ανάγνωση.
Άλλη απλούστερη μέθοδος ήταν η αντιστροφή συλλαβών όπως «δημοκρατία» που θα φαινόταν σαν «ηδομαρκίτα».
Άλλη μέθοδος χρησιμοποιούσε την ουροδόχου κύστη κάποιου ζώου που φουσκωνόταν και πάνω της γραφόταν με οριακά μικρά γράμματα το μήνυμα. Όταν ξεφουσκωνόταν το μήνυμα έδειχνε πια σαν λεκές. Κατά την αποστολή της συνήθως κρυβόταν καλά, π.χ. σε δοχείο με λάδι και ο παραλήπτης έπρεπε να την φουσκώσει και πάλι για να μπορέσει να διαβάσει το μήνυμα.
Στην αρχαία Κίνα το μήνυμα γραφόταν σε λεπτή μεταξωτή κορδέλα η οποία τυλιγόταν σαν μικρό μπαλάκι και καλυπτόταν με κερί. Το μικρό κέρινο μπαλάκι το κατάπινε ο αγγελιοφόρος και έτσι το μετέφερε με την μέγιστη δυνατή ασφάλεια!
Ακόμα σπανιότερη ήταν η μέθοδος που το μήνυμα γραφόταν στο ξυρισμένο κεφάλι κάποιου δούλου. Αφού μεσολαβούσε ο απαραίτητος χρόνος επαρκούς ανάπτυξης των μαλλιών του, ο δούλος στελνόταν να παραδώσει το μήνυμα και μετά το επόμενο ξύρισμα κεφαλιού το μήνυμα έβρισκε επιτέλους τον παραλήπτη του. Αυτό μάλλον δείχνει αρκετά καθαρά τις ταχύτητες επικοινωνίας που θεωρούσαν αποδεκτές στον αρχαίο κόσμο...
Οι αρχαίοι Εβραίοι χρησιμοποιούσαν το αλφάβητό τους αντεστραμμένο (το τελευταίο γράμμα σαν πρώτο κλπ) για να πετύχουν παρόμοια κρυπτογράφηση.
Οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν απλούστερες μεθόδους μετάθεσης γραμμάτων κατά μία ή δύο θέσεις. Ο Ιούλιος Καίσαρ χρησιμοποίησε μέθοδο στην οποία υπήρχε μετατόπιση δύο θέσεων, το Α γινόταν Γ κλπ. Ο Αύγουστος Καίσαρ σχεδόν το ίδιο αλλά με μετατόπιση μιας θέσης.
Το αόρατο μελάνι ήταν μία ακόμα μέθοδος που χρησιμοποιούνταν αρκετά. Πάνω συνήθως από κάποιο άλλο κείμενο αδιάφορου περιεχομένου γραφόταν με χυμό λεμονιού αντί για μελάνι το κρυφό μήνυμα. Μετά μπορούσε να διαβαστεί στο φως κεριού μόνο από τον υποψιασμένο παραλήπτη.
Ακόμα και βρασμένα αυγά χρησιμοποιήθηκαν για την ασφαλή μεταφορά μηνυμάτων. Τον 16ο αιώνα στην Ιταλία ο Τζιοβάνι Πόρτα έγραφε με μελάνι φτιαγμένο από σκόρδο και ξύδι πάνω στο τσόφλι του αβγού. Το μελάνι απορροφούταν στο εσωτερικό και εξωτερικά δεν φαινόταν τίποτα. Το μήνυμα όμως παρέμενε αποτυπωμένο πάνω στο ασπράδι του βρασμένου αβγού.
Στενογραφία
Η στενογραφία χρησιμοποιούνταν για γρήγορη γραφή και μόνο όσοι ήξεραν τον τρόπο να την διαβάσουν μπορούσαν να καταλάβουν το νόημα του κειμένου. Αυτό μάλλον δεν κατατάσσεται στην κρυπτογραφία, μιας και θα χρησιμοποιούσε κοινούς για την εποχή κώδικες και κανόνες αλλά μένει αρκετά κρυπτογραφικό και ακατανόητο για μας που ακόμη δεν τους ξέρουμε!
Ο Ξενοφών έγραψε το έργο του σε κώδικα στενογραφίας. Αρκετά αργότερα ο Μάρκος Τούλιος Τύρος, φίλος του Κικέρωνα χρησιμοποίησε μία παρόμοια μέθοδο για να μπορεί να καταγράφει απ' ευθείας τους λόγους του Κικέρωνα, του Σενέκα και άλλων ρητόρων της εποχής. Αργότερα το σύστημα στενογραφίας του διαδόθηκε και διδασκόταν στα ρωμαϊκά σχολεία.
Η στενογραφία χρησιμοποιούνταν επίσης πολλές φορές και στις αρχαίες τηλεπικοινωνίες για σημαντική συντόμευση των μηνυμάτων.
Μάλλον η στενογραφία είναι ο πρώτος τύπος συμπίεσης των δεδομένων στις τηλεπικοινωνίες πολύ πριν τον ξανασυναντήσουμε στην εξέλιξη της τεχνολογίας.
Κάποια στοιχεία αποδεικνύουν ότι και στην αρχαία Κίνα είχαν αποτελεσματικότατο και εντυπωσιακά γρήγορο στενογραφικό κώδικα, ώστε να μπορούν να καταγράφουν απ' ευθείας μία συζήτηση κανονικού ρυθμού ακόμα και επιστημονικού περιεχομένου.
Αρκετά αργότερα ο Θεοδόσιος ο δεύτερος ιδρύει στην Κωνσταντινούπολη ανώτερη πανεπιστημιακού τύπου σχολή που έχει 31 διαφορετικούς τομείς εκπαίδευσης, μεταξύ άλλων και στενογραφία που γινόταν όλο και πιο απαραίτητη στην δημόσια διοίκηση.
Καλλιτεχνικές μικρογραφίες
Επίσης οι μικρογραφίες της Μεσαιωνικής και πρότερης εποχής παρουσιάζουν εκπληκτικά χρώματα απροσδόκητα ανθεκτικά στις δυσμενείς συνθήκες αποθήκευσης (μύκητες, υγρασία) και ιδιαίτερη λεπτομέρεια. (Σήμερα, 10 αιώνες μετά, οι φωτογραφικής ποιότητας εκτυπώσεις από τους ink-jet εκτυπωτές μας αντέχουν δεν αντέχουν 1 μήνα στον ήλιο και ούτε 2 μέρες σε συνθήκες υγρασίας, πόσο μάλλον αν βραχούν. Ποιο ήταν το μυστικό των μοναχών; Οι βαφές με μικροσωματίδια όπως σκόνη πετρωμάτων και εκχυλίσματα φυτών, που σε αντίθεση με τα σύγχρονα μελάνια είναι πολύ ανθεκτικές. Και φυσικά απ' ότι αποδυκνείεται τελικά, χρησιμοποιούσαν πολύ καλύτερα υλικά απ' το σημερινό χαρτί.
Φορητές πινακίδες γραφής
Μεγάλη διάδοση είχαν επίσης από τον καιρό της αρχαίας Αθήνας και ξύλινες πτυσσόμενες πινακίδες επικαλυμμένες με κερί. Σε αυτές μπορούσαν να γράφουν και να σβήνουν με σχετική ευκολία χρησιμοποιώντας συνήθως κάποιο μικρό στύλο στενό και πλακέ στο ένα άκρο και επίπεδο στο άλλο ώστε να μπορεί να διορθώνει σχετικά εύκολα στο εύπλαστο κερί. Συνήθως το σημειωματάριο αυτού του τύπου αποτελούταν από δύο κερωμένες ξύλινες επιφάνειες που έκλειναν αντικριστά, σαν σημερινό βιβλίο, προφυλάσσοντας με αποστάτες τις σημειώσεις στις κερωμένες επιφάνειες.
Χρειάζεται να φτάσουμε σχεδόν στον 8ο αιώνα για να αρχίσει η Ευρώπη να έχει σαν γραφική ύλη το χαρτί. Οι Κινέζοι το είχαν από το 100 μ.Χ.
Χαρτί
Στην Κίνα η γνώση κατασκευής χαρτιού ξεκινάει από πολύ παλιά και είναι λίγο πολύ γνωστή σε όλους. Όταν οι Άραβες έφτασαν και κατέκτησαν κάποια τμήματα το 751 μ.Χ. κοντά στο Samarkand, ανάμεσα στα λάφυρα ήταν και Κινέζοι σκλάβοι που γνώριζαν την τέχνη κατασκευής του χαρτιού. Έτσι το μυστικό μεταφέρθηκε στην Δύση.
Μιά άλλη Κινέζικη επινόηση είναι η επικάλυψη του χαρτιού με τέτοια υλικά που η γραφή ή η εκτύπωση πάνω του να είναι όσο το δυνατόν ποιοτικότερη.
Σήμερα με τους εκτυπωτές μας τεχνολογίας ψεκασμού μελάνης (inkjet) είδαμε ότι το απλό χαρτί που χρησιμοποιούσαμε δεν ήταν τόσο καλό για ποιοτικές εκτυπώσεις, και πάλι καταλήξαμε να χρησιμοποιούμε για φωτογραφική ποιότητα χαρτί με διάφορες επικαλύψεις.
Αρκετά άγνωστο όμως παραμένει το γεγονός ότι και οι Μάγια έφτιαχναν κανονικό χαρτί σχεδόν από το 1000 π.Χ. Οι Αζτέκοι διατήρησαν την γνώση παραγωγής χαρτιού και η γνώση έφτασε μέχρι τους Μεξικανούς Otomi μέχρι και σήμερα. Η μέθοδος χρησιμοποιεί το εσωτερικό της φλούδας του κορμού της συκιάς, το οποίο παραμένει στο νερό μέχρι να καθαρίσει απ' τους χυμούς του. Μετά οι ίνες βράζονται σε ασβέστη και ξεπλένονται και πάλι. Στην συνέχεια οι ίνες ζυμώνονται σε πολτό, πλάθονται σε φύλα και αφήνονται να στεγνώσουν απλωμένες σε επίπεδες επιφάνειες. Οι Αζτέκοι χρησιμοποιούσαν ζεστές πέτρες με τις οποίες όχι μόνο έκαναν το χαρτί όσο πιο ίσιο γινόταν, αλλά λέγεται ότι έτσι το προετοίμαζαν με τον καλύτερο τρόπο για το επόμενο στάδιο πού πολλές φορές δεν ήταν απλά η γραφή, αλλά και η εκτύπωση.

7. Βιβλιογραφία
1. ΧΑΡ. Θ. ΜΗΧΙΩΤΗ: «Η Ελλάδα μας» - Η Ελληνική πνευματική ζωή – Ελληνική γλώσσα, σελίδες 341 έως 343
2. ΘΟΔΩΡΟΥ ΚΑΡΖΗ: Η παιδεία στην αρχαιότητα, σελίδες 99, 130 έως 140
3. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΡΑΓΚΑΒΗ: Λεξικόν της Ελληνικής Αρχαιολογίας, σελίδες 197 έως 199
4. ΝΙΚΟΥ ΝΙΚΗΤΙΔΗ άρθρο, σε ειδικό αφιέρωμα για την Κνωσσό και την Κρήτη, με τίτλο «Ελληνική η αρχαιότερη γραφή».
5. ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ – ΡΕΘΥΜΝΟ άρθρο με τίτλο «Η εξέλιξη της γραφής στο Αιγαίο».
6. ΑΝΤΩΝΗΣ ΒΑΣΙΛΑΚΗΣ άρθρο με τίτλο «Η Ελληνικότητα των Κρητικών γραφών», βασισμένο στο βιβλίο του ιδίου «Οι 147 πόλεις της αρχαίας Κρήτης».
7. www.libraries.gr άρθρο με τίτλο «Κρητικός και Μηκυναϊκός πολιτισμός – η εικονογράφηση και οι γραμμικές γραφές».
8. www.geocities.com άρθρο με τίτλο « Η γραφή στην αρχαιότητα».

ΠΗΓΗ

 

________________________________________________