Περί Δικαίου

ΠΛΑΤΩΝ

ΠΕΡΙ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ - ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Ι. ΣΩΚΡ.: Έχεις τη δυνατότητα να μου ορίσεις τι είναι το δίκαιο; Ή δεν σου φαίνεται ότι είναι άξιο να διατυπώσεις λόγο για το περιεχόμενό του;

ΕΤ.: Κατά την εκτίμησή μου,κατεξοχήν αξίζει.

ΣΩΚΡ.: Τι λοιπόν είναι;

ΕΤ.: Τι άλλο λοιπόν θα είναι απ’ όσα θεωρούνται εκ συνηθείας ότι είναι δίκαια;

ΣΩΚΡ.: Μη μου απαντάς κατ’ αυτόν τον τρόπο, αλλά όπως ακριβώς στην ενδεχόμενη περίπτωση που θα ερωτούσες για το τι είναι ο οφθαλμός, θα σου απαντούσα ότι είναι το (σωματικό) όργανο δια του οποίου εξασφαλίζουμε την αίσθηση της όρασης, και, επιπλέον, αν με προέτρεπες να σου το αποδείξω θα σου το αποδείκνυα·  και αν με ρωτούσες σε τι αποδίδουμε το όνομα ψυχή, θα σου απαντούσα στο (νοητικό ) όργανο με το οποίο γνωρίζουμε· και αν πάλι θα με ρωτούσες  τι είναι φωνή, θα σου απαντούσα ότι είναι το (ηχητικό) όργανο με το οποίο συζητούμε. Καθ’ όμοιον τρόπον κι εσύ να απαντήσεις  ότι δίκαιο είναι το μέσο με το οποίο κάτι χρησιμοποιούμε, όπως ακριβώς τώρα μόλις έδωσα τις ανωτέρω απαντήσεις.

ΕΤ.: Δεν έχω τη δυνατότητα να σου απαντήσω ακριβώς δι’ αυτού του τρόπου.

ΣΩΚΡ.: Αλλά επειδή δεν έχεις αυτή τη δυνατότητα, ίσως δια της ακόλουθης κατά κάποιο τρόπο ευκολότερα θα ανακαλύπταμε την απάντηση; Πρόσεξε: με ποιο μέσο εξατάζοντας τα περισσότερα και τα λιγότερα τα εντοπίζουμε ως  τέτοια; Μήπως με το μέτρο;

ΕΤ.: Ναι

ΣΩΚΡ.: Και ποια τέχνη χρησιμοποιούμε μαζί με το μετρο; Μήπως όχι την μετρητική;

ΕΤ.: Τη μετρητική.

ΣΩΚΡ.: Και για να εντοπίσουμε τα ελαφρά και τα βαρέα; Μήπως όχι το ζύγισμα;

ΕΤ.: Ναι.

ΣΩΚΡ.: Και ποια τέχνη χρησιμοποιούμε μαζί με το ζύγισμα; Μήπως όχι τη ζυγιστική;

ΕΤ.: Βεβαιότατα.

ΣΩΚΡ.: Πώς λοιπόν πρέπει να σκεφτούμε; Με ποιο όργανο εξετάζοντες τα δίκαια και τα άδικα θα τα εντοπίσουμε ως τέτοια, και μαζί με το όργανο ποια τέχνη που κατέχουμε από προηγουμένως; Άραγε δεν σου διευκρινίζεται λίγο περισσότερο το ζήτημα;

ΕΤ.: Όχι.

ΙΙ. ΣΩΚΡ.: Αλλά εκ νέου ας εξετάσουμε κατά τον ακόλουθο τρόπο· σε περίπτωση που αμφισβητούμε για τα πιο μεγάλα και τα πιο μικρά, ποιοι είναι οι αρμόδιοι που θα μας δώσουν τη δυνατότητα να (τα) διακρίνουμε; Δεν είναι οι μετρητές;

ΕΤ.: Ναι

ΣΩΚΡ.: Και στην περίπτωση που αμφισβητούμε για τα πολλά και τα λίγα,ποιοι είναι οι αρμόδιοι που θα μας δώσουν τη δυνατότητα να (τα) διακρίνουμε; Δεν είναι οι αριθμητές;

ΕΤ.: Αλλά ποιος άλλος;

ΣΩΚΡ.: Και στην περίπτωση που αφμισβητούμε μεταξύ μας για τα δίκαια και τα άδικα, σε ποιους καταφεύγουμε και ποιοι θα μας δώσουν τη δυνατότητα να (τα) διακρίνουμε σε κάθε περίπτωση; Ανάφερε.

ΕΤ.: Μήπως, Σωκράτη, εννοείς τους δικαστές;

ΣΩΚΡ.: Σωστά το ανακάλυψες. Εμπρός λοιπόν, ανάλαβε την πρωτοβουλία και αυτό εδώ να επεξεργαστείς. Με ποια ενέργεια οι μετρητές προβαίνουν στη διάκριση αναφορικά με τα μεγάλα και τα μικρά; Άραγε όχι με τη μέτρηση;

ΕΤ.: Ναι.

ΣΩΚΡ.: Και με ποια αναφορικά με τα βαρέα και τα ελαφρά; Άραγε όχι με το ζύγισμα;

ΕΤ.: Με το ζύγισμα βεβαίως.

ΣΩΚΡ.: Και με ποια αναφορικά με τα πολλά και τα λίγα;  Άραγε όχι με την αρίθμηση;

ΕΤ.: Ναι.

ΣΩΚΡ.: Και με ποια επομένως αναφορικά με τα δίκαια και τα άδικα; Απάντησε.

ΕΤ.: Δεν μπορώ.

ΣΩΚΡ.: Με τη λογική, θα λέγαμε.

ΕΤ.: Ναι.

ΣΩΚΡ.: Με τη λογική επόμένως θα μας δώσουν τη δυνατότητα να διακρίνουμε, όταν κρίνουν οι δικαστές για τα δίκαια και τα άδικα.

ΕΤ.: Ναι.

ΣΩΚΡ.: Με το μέτρο λοιπόν θα μας εξασφαλίσουν οι μετρητικοί τη δυνατότητα να διακρίνουμε για τα μικρά και για τα μεγάλα· το μέτρο λοιπόν ήταν το μέσο με το οποίο αυτά διεκρίνοντο.

ΕΤ.: Σωστά.

ΣΩΚΡ.: Με το ζύγισμα λοιπόν θα μας δώσουν οι ζυγιστές τη δυνατότητα να διακρίνουμε για τα βαρέα και τα ελαφρά· το ζύγισμα λοιπόν ήταν το μέσο με το οποίο αυτά διεκρίνοντο.

ΕΤ.: Έτσι είναι.

ΣΩΚΡ.: Με την αρίθμηση λοιπόν πάλι θα μας δώσουν οι αριθμητικοί τη δυνατότητα να διακρίνουμε για τα πολλά και για τα λίγα· ο αριθμός λοιπόν ήταν το μέσο με τον οποίο αυτά εκρίνοντο.

ΕΤ.: Σωστά.

ΙΙΙ. ΣΩΚΡ.: Με τη χρήση της λογικής βεβαίως, όπως μόλις συμφωνήσαμε, θα μας εξασφαλίσουν οι δικαστές τη δυνατότητα να διατυπώσουμε κρίσεις για τα δίκαια και τα άδικα. Και τούτο, διότι η λογική ήταν το μέσο με το οποίο διατυπώνονται κρίσεις για το περιεχόμενό τους.

ΕΤ.: Σωστά εκφέρεις τις επισημάνσεις σου, Σωκράτη.

ΣΩΚΡ.: Τι τέλος πάντων είναι τα δίκαια και τα άδικα; Όπως για παράδειγμα αν κάποιος μας διατύπωνε το ερώτημα για το τι είναι το μείζον και το έλαττον, εφόσον τα διακρίνει μεταξύ τους το μέτρο, η τέχνη της μέτρησης και ο μετρητικός; Θα του απαντούσαμε ότι μείζον είναι αυτό που υπερέχει και έλαττον εκείνο που υστερεί. Και επειδή το βαρύ και το ελαφρύ τα διακρίνει μεταξύ τους η πλάστιγγα, η τέχνη του ζυγίσματος και ο ειδικός στο ζύγισμα, τι είναι το βαρύ και το ελαφρύ; Θα του απαντούσαμε ότι το αντικείμενο που προς τα κάτω ωθεί στις πλάστιγγες είναι το βαρύ, ενώ το προς τα άνω το ελαφρύ. Κατά τον ίδιο τρόπο λοιπόν και εάν κάποιος μας ερωτούσε τι τέλος πάντων είναι το δίκαιο και το άδικο, εφόσον η λογική και η δικαστική τέχνη και ο δικαστής είναι το πρόσωπο που μας ενημερώνει για τις διαφορές τους; τι θα απαντούσαμε σε αυτόν; ή μήπως δεν έχουμε τη δυνατότητα για κάποια απάντηση;

ΕΤ.: Όχι, δεν έχουμε τη δυνατότητα.

ΣΩΚΡ.: Επιπλέον, ποιο από τα δύο (συμβαίνει): με τη θέλησή τους νομίζεις ότι έχουν αυτό το άδικο οι άνθρωποι ή χωρίς τη θέλησή τους; Αυτό ακριβώς εννοώ. Νομίζεις ότι εκουσίως αδικούν και είναι άδικοι ή ακουσίως;

ΕΤ.: Με τη θέλησή τους βεβαίως, Σωκράτη, διότι (από τη φύση τους) είναι πονηροί.

ΣΩΚΡ.: Εκτιμάς λοιπόν ότι εκουσίως υπάρχουν πονηροί και άδικοι άνθρωποι;

ΕΤ.: Εγώ βεβαίως, εσύ όχι;

ΣΩΚΡ.: Όχι,εάν βεβαίως πρέπει να πείθομαι, ως προς κάποιες από τις επισημάνσεις, στον ποιητή.

ΕΤ.: Σε ποιον ποιητή;

ΣΩΚΡ.: Σ’ εκείνον που υποστήριξε ότι : κανένας δεν είναι κακός εκουσίως ούτε καθίσταται μακάριος ακουσίως.

ΕΤ.: Αλλά όμως, Σωκράτη, είναι σωστή η παλαιά παροιμία, ότι σε πολλά ζητήματα διατυπώνουν ψεύδη οι ποιητές ( ή : οι τραγουδιστές).

ΙV. ΣΩΚΡ.: Θα απορούσα αν ως προς το εν λόγω ζήτημα διαψευδόταν ο τραγουδιστής αυτός, και, αν διαθέτεις τον κατάλληλο χρόνο, ας ερευνήσουμε το αν εκφέρει ψευδή ή αληθή λόγο.

ΕΤ.: (Διαθέτω) ελεύθερο χρόνο.

ΣΩΚΡ.: Εξέτασε λοιπόν, ποιο από τα δύο νομίζεις ότι είναι δίκαιο, να διατυπώνεις ψευδείς ή αληθείς λόγους;

ΕΤ.: Αληθείς βεβαίως.

ΣΩΚΡ.: Το να ψεύδεσαι επομένως είναι άδικο;

ΕΤ.: Βεβαίως.

ΣΩΚΡ.: Επιπλέον, ποιο από τα δύο ονομίζεις ότι είναι δίκαιο, αν εξαπατάς ή να μην εξαπατάς;

ΕΤ.: Να μην εξαπατάς βεβαίως.

ΣΩΚΡ.: Το να εξαπατάς επομένως είναι άδικο;

ΕΤ.: Μάλιστα.

ΣΩΚΡ.: Τί επιπλεόν; Είναι δίκαιο να βλάπτεις ή να ωφελείς;

ΕΤ.: Να ωφελείς.

ΣΩΚΡ.: Το να βλάπτεις επιμένως είναι άδικο;

ΕΤ.: Ναι.

ΣΩΚΡ.: Επομένως είναι δίκαιο να διατυπώνεις αληθείς λόγους και να μην εξαπατάς και να ωφελείς, ενώ είναι άδικο το να ψεύδεσαι, το να βλάπτεις και το να εξαπατάς.

ΕΤ.: Ναι, στο όνομα του Δία, κατεξοχήν έτσι είναι.

V. ΣΩΚΡ.: Την ίδια εκτίμηση έχεις και με τους εχθρούς;

ΕΤ.: Σε καμιά περίπτωση.

ΣΩΚΡ.: Μήπως λοιπόν δίκαιο είνα να βλάπτουμε τους εχθρούς και άδικο να τους ωφελούμε;

ΕΤ.: Ναι.

ΣΩΚΡ.: Τί όμως; δεν υποστήριξες ότι είναι δίκαιο να ωφελούμε τους φίλους;

ΕΤ.: Εγώ βεβαίως.

ΣΩΚΡ.: Ποιο από τα δύο θα δεχθούμε: μη εξαπατώντας ή εξαπατώντας αυτούς για την ωφέλειά τους;

ΕΤ.: Στο όνομα του Δία, και εξαπατώντας.

ΣΩΚΡ.: Αλλά είναι δίκαιο εποιμένως να ωφελούμε με εξαπάτηση, όχι όμως και με ψεύδη; ή και με ψεύδη.

ΕΤ.: Είναι δίκαιο ακόμη και με ψεύδη.

ΣΩΚΡ.: Ως εκ τούτου, καθώς φαίνεται, το να διατυπώνει κάποιος ψευδείς και αληθείς λόγους είναι (συγχρόνως ) δίκαιο και άδικο.

ΕΤ.: Ναι.

ΣΩΚΡ.: Και το να μην εξαπατά και να εξαπατά είναι δίκαιο και άδικο.

ΕΤ.: Φαίνεται.

ΣΩΚΡ.: Και το να βλάπτει και να ωφελεί είναι δίκαιο και άδικο;

ΕΤ.: Ναι.

IV. ΣΩΚΡ.: Όλα λοιπόν όσα είναι αυτού του είδους είναι, καθώς φαίνεται, τα ίδια και δίκαια και άδικα.

ΕΤ.: Κατά την εκτίμησή μου, έτσι φαίνεται.

ΣΩΚΡ.: Πρόσεξε λοιπόν. Εγώ έχω οφθαλμό δεξιό και αριστερό όπως και οι υπόλοιποι άνθρωποι;

ΕΤ.: Ναι.

ΣΩΚΡ.: Και ρουθούνι δεξιό και αριστερό;

ΕΤ.: Βεβαίως.

ΣΩΚΡ.: Και χείρας δεξιά και αριστερά;

ΕΤ.: Ναι.

ΣΩΚΡ.: Επειδή λοιπόν απ’ όσα ονομάζεις ίδια υποστηρίζεις ότι άλλα είναι δεξιά και άλλα αριστερά από τα οικεία μας, αν σε ερωτούσα γι’ αυτά θα μπορούσες να μου απαντήσεις ότι άλλα είναι προς τα δεξιά και άλλα προς τα αριστερά;

ΕΤ.: Ναι.

ΣΩΚΡ.: Προσανατολίσου λοιπόν και εκεί, εφόσον αποδίδεις ονόματα στα ίδια αντικείμενα και άλλα υποστηρίζεις  ότι είναι δίκαια και άλλα άδικα, έχεις τη δυνατότητα να μας αναφέρεις ποια είναι τα δίκαι και ποια τα άδικα;

ΕΤ.: Κατά την εκτίμησή μου λοιπόν, φαίνεται ότι όσο από αυτά γίνονται όπως ορίζεται καθηκόντως και κατά τη δέουσα στιγμή είναι δίκαια, ενώ είναι άδικα όσο δεν γίνονται καθηκόντως.

ΣΩΚΡ.: Σωστά έχει η εκτίμησή σου.Όποιος λοιπόν πράττει ορισμένα από αυτά καθηκόντως, πράττει δίκαια, ενώ πράττει άδικα όποιος πράττει μη καθηκόντως;

ΕΤ.: Ναι.

ΣΩΚΡ.: Επομένως, όποιος πράττει τα δίκαια είναι δίκαιος, ενώ όποιος πράττει τα άδικα είναι άδικος;

ΕΤ.: Έτσι έχουν οι εν λόγω διακρίσεις (ή οι κατηγοριακές αποδόσεις).

ΣΩΚΡ.: Ποιος λοιπόν έχει τη δυνατότητα να προβαίνει σε τομές και σε καύσεις και να εξασφαλίζει το αδυνάτισμα υπό τους  όρους που αρμόζει και στην κατάλληλη στιγμή;

ΕΤ.: Ο ιατρός.

ΣΩΚΡ.: Εξαιτίας του ότι είναι επιστήμων ή για κάποιον άλλο λόγο;

ΕΤ.: Εξαιτίας τού ότι είναι επιστήμων.

VII. ΣΩΚΡ.: Και ποιος έχει τη δυνατότητα να σκάπτει, να οργώνει με το άροτρο και να φυτεύει υπό όρους  που αρμόζει;

ΕΤ.: Ο γεωργός.

ΣΩΚΡ.:Εξαιτίας τού ότι είναι επιστήμων, ή όχι γι’ αυτόν το λόγο;

ΕΤ.: Εξαιτίας του ότι είναι επιστήμων.

ΣΩΚΡ.: Και ως προς τις υπόλοιπες υποθέσεις λοιπόν αυτό ισχύει; Ο επιστήμων είναι ικανός και τα δέοντα να πράττει και υπό τους όρους που αρμόζει και στην κατάλληλη στιγμή, ενώ ο μη επιστήμων όχι;

ΕΤ.: Αυτό ισχύει.

ΣΩΚΡ.: Επομένως και όσον αφορά στο ψεύδος, στην εξαπάτηση και στην ωφέλεια, ο επιστήμων είναι ικανός να πράττει το καθένα από αυτά υπό τους όρους που αρμόζει και στην κατάλληλη στιγμή, ενώ ο μη επιστήμων όχι;

ΕΤ.: Εκφέρεις αληθή λόγο.

ΣΩΚΡ.: Όποιος λοιπόν πράττει υπό τους όρους που αρμόζει είναι δίκαιος;

ΕΤ.: Ναι.

ΣΩΚΡ.: Εξαιτίας λοιπόν της επιστήμης πράττει αυτά.

ΕΤ.: Πώς όχι;

ΣΩΚΡ.: Εξαιτίας της επιστήμης άρα είναι δίκαιος ο δίκαιος;

ΕΤ.: Ναι.

ΣΩΚΡ.: Ο άδικος λοιπόν εξαιτίας του αντιθέτου προς το δίκαιον είναι άδικος;

ΕΤ.: Φαίνεται.

ΣΩΚΡ.: Και ο δίκαιος είναι δίκαιος εξαιτίας της σοφίας.

ΕΤ.: Ναι.

ΣΩΚΡ.: Εξαιτίας της αμάθειας επομένως ο άδικος είναι άδικος.

ΕΤ.: Φαίνεται.

ΣΩΚΡ.: Δίδει την εντύπωση πως ισχύει ό,τι οι πρόγονοί μας άφησαν για παρακαταθήκη: ό,τι είναι σοφία και δικαιοσύνη, ενώ ό,τι είναι αμάθεια είναι αδικία.

ΕΤ.: Φαίνεται.

ΣΩΚΡ.: Με τη θέλησή τους όμως οι άνθρωποι είναι αμαθείς ή χωρίς τη θέλησή τους;

ΕΤ.: Με τη θέλησή τους.

ΣΩΚΡ.: Επομένως, και χωρίς τη θέλησή τους είναι άδικοι;

ΕΤ.: Φαίνεται.

ΣΩΚΡ.: Και οι άδικοι είναι πονηροί;

ΕΤ.: Ναι.

ΣΩΚΡ.: Χωρίς τη θέλησή τους επομένως είναι πονηροί και άδικοι;

ΕΤ.: Βεβαιότατα.

ΣΩΚΡ.: Και εξαιτίας του ότι είναι άδικοι αδικούν;

ΕΤ.: Ναι.

ΣΩΚΡ.: Επομένως, εξαιτίας του ακούσιου (αδικούν) ;

ΕΤ.: Βεβαιότατα.

ΣΩΚΡ.: Και σε καμιά περίπτωση το εκούσιο δεν γίνεται εξαιτίας του ακούσιου.

ΕΤ.: Έτσι είναι.

ΣΩΚΡ.: Εξαιτίας του ότι είναι (ή: υπάρχει) άδικον γίνεται η πράξη της αδικίας.

ΕΤ.: Ναι.

ΣΩΚΡ.: Αλλά το άδικο είναι ακούσιο.

ΕΤ.: Είναι ακούσιο.

ΣΩΚΡ.: Επομένως, χωρίς τη θέλησή τους αδικούν και είναι άδικοι και πονηροί.

ΕΤ.: Χωρίς τη θέλησή τους, όπως φαίνεται.

ΣΩΚΡ.: Επομένως, δεν διατύπωσε ψευδείς λόγους (ή : δεν απεδείχθη ψευδόμενος) ο ποιητής (ή: ο τραγουδιστής).

ΕΤ.: Απ’ ό,τι φαίνεται όχι.

Σημέιωση : 

"Στο κείμενο που έχει διασωθεί από τον παραπάνω διάλογο, δεν κατονομάζεται ο συνομιλητής του Σωκράτη. Επιλέγουμε τον ονοματικό όρο Εταίρος - και μάλιστα για όλη την ανάλυσή μας - σύμφωνα με το κριτικό φιλολογικό σχόλιο του Souilhe. Η ίδια η υφολογία του κειμένου, μας οδηγεί στην εκτίμηση ότι, πρέπει να ήταν ένας από τους μαθητές του."

Πλάτων
ΑΠΟΚΡΥΦΟΙ ΔΙΑΛΟΓΟΙ
ΠΕΡΙ ΔΙΚΑΙΟΥ 
Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια ΧΡΗΣΤΟΣ ΑΘ. ΤΕΡΕΖΗΣ  
Εκδόσεις ΖΗΤΡΟΣ

____________________________________________________________

Statue to justice and equality in Budapest

__

επιμέλεια, δημοσίευση ανάρτησης CaRiNa

__