Η Ελληνίδα Σκλάβα

Η Ελληνίδα Σκλάβα

_

 

Hiram S. Powers (1805-1873) Αμερικάνος γλύπτης The Greek Slave, 1869,
μάρμαρο (λεπτομέρεια)

Η Ελληνίδα Σκλάβα ήταν ένα από τα πιο δημοφιλή αγάλματα του 19ου αιώνα στην Αμερική. Λαξεύτηκε στη Φλωρεντία από τον Αμερικάνο γλύπτη Hiram S. Powers το 1844 ενώ το 1847 εκτέθηκε για πρώτη φορά και έκτοτε περιόδευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου προσέλκυσε πάνω από εκατό χιλιάδες θεατές. Το πρωτότυπο έργο βρίσκεται στο Raby Castle, στην κομητεία του Durham στην Αγγλία. Άλλα έξι αντίγραφα του αγάλματος, με μικρές παραλλαγές, λαξευμένα από τον ίδιο τον Powers βρίσκονται στο Yale University Art Gallery (New Haven, Connecticut), στο Brooklyn Museum (New York), στην Corcoran Gallery of Art (Washington, D.C.), στο Smithsonian American Art Museum (Washington, D.C.), στο Vermont State House (Montpelier, Vermont) και στο Westervelt Warner Museum of American Art (Tuscaloosa, Alabama).

The Greek Slave,1851
Yale University Art Gallery

The Greek Slave
Smithsonian American Art Museum

The Greek Slave, 1869
Brooklyn Museum

Carina

The Greek Slave,
1846 Corcoran Gallery of Art, Washington, D.C.

Ο σχεδιασμός του αγάλματος βασίστηκε στην Αφροδίτη των Μεδίκων της Πινακοθήκης Ουφίτσι στη Φλωρεντία, που πρόκειται για ελληνιστικό μαρμάρινο γλυπτό του 1ου π.Χ. αι. που έγινε ίσως στην Αθήνα και αποτελεί αντίγραφο χάλκινου αγάλματος της ελληνικής γλυπτικής κατά το πρότυπο της Αφροδίτης της Κνίδου του Πραξιτέλη.

*

Αφροδίτη των Μεδίκων, 1ος π.Χ. αι.

Η επιγραφή στη βάση: ΚΛΕΟΜΕΝΗΣ ΑΠΟΛΛΩΔΟΡΟΥ ΑΘΗΝΑΙΟΥ ΕΠΩΕΣΕΝ δεν θεωρείται γνήσια καθώς κατά τον 18ο αι. το όνομα Κλεομένης σφυρηλατήθηκε σε πολλά γλυπτά άγνωστης προέλευσης προκειμένου να ανέβει η αξία τους.

Αφροδίτη της Κνίδου (Cnidus Aphrodite)

The Ludovisi Cnidian Aphrodite

Ο κορμός και οι μηροί είναι ρωμαϊκό αντίγραφο της Αφροδίτης της Κνίδου, ελληνικού γλυπτού του 4ου αι. π.Χ. του Πραξιτέλη. Το κεφάλι, τα χέρια, τα πόδια και το υποστήριγμα με τις πτυχώσεις προστέθηκαν από τον Ιταλό γλύπτη Ippolyto Buzzi (1562-1634).

Η Αφροδίτη της Κνίδου του Πραξιτέλη, η λάξευση της οποίας τοποθετείται γύρω στο 350 με 330 π.Χ. ήταν σύμφωνα με πηγές από την ελληνική και λατινική γραμματεία το ωραιότερο και πιο διάσημο άγαλμα της θεάς και βρισκόταν σε Ναό της στην Κνίδο της Μικράς Ασίας.

Ο Πραξιτέλης για την κατασκευή του αγάλματος είχε χρησιμοποιήσει παριανό μάρμαρο και ως μοντέλα του λέγεται πως πόζαραν δύο εταίρες που ήταν και ερωμένες του, η Φρύνη για το σώμα και η Κρατίνη για το κεφάλι. Το γλυπτό παρίστανε την Αφροδίτη γυμνή λίγο πριν το λουτρό της.

Το άγαλμα ήταν επί-ζωγραφισμένο όπως όλα τα ελληνικά γλυπτά και σύμφωνα με την παράδοση είχε ξεγελάσει πολλούς με τη ζωντάνια του, σε βαθμό που λέγεται πως ένας άνθρωπος κλείστηκε επίτηδες όλη τη νύχτα στο ναό και την άλλη μέρα το πρωί βρέθηκε το σπέρμα του πάνω στο μηρό του αγάλματος.

Με το πέρασμα των χρόνων το άγαλμα αντιγράφτηκε σε νομίσματα, σε πηλό και σε μάρμαρο. Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α' τον 3ο αιώνα μ.Χ. το μετέφερε στο παλάτι της Κωνσταντινούπολης και παρόλο που ο ίδιος απαγόρευσε την ειδωλολατρία, τις παγανιστικές δοξασίες και κατάργησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες, μπροστά στην ομορφιά του αγάλματος ξέχασε όλες τις αυστηρές εντολές του. Το άγαλμα καταστράφηκε στη μεγάλη φωτιά του 11ου αιώνα στα παλάτια του Βυζαντίου (Κωνσταντινούπολη).

Πολλά αγάλματα που έχουν βρεθεί θεωρείται πως προσπαθούν να αποδώσουν το πρωτότυπο έργο του Πραξιτέλη:

Γυναικείος κορμός στον τύπο της Αφροδίτης της Κνίδου, Λούβρο στο βάθος:
Κεφαλή της Αφροδίτης της Κνίδου της συλλογής Μποργκέζε
(πάνω και κάτω εικόνα)

Κεφαλή του Kaufmann, Λούβρο
Ρωμαϊκό αντίγραφο της Κεφαλής της Αφροδίτης της Κνίδου
που θεωρείται η πιο πιστή απόδοση του πρωτότυπου έργου του Πραξιτέλη.

Κεφαλή Kaufmann και Κεφαλή Borguèse, Λούβρο Ρωμαϊκά αντίγραφα της Κεφαλής της Αφροδίτης της Κνίδου

Aphrodite of Cnidus - British Museum

*

Η Ελληνίδα Σκλάβα εκτίθεται στην Düsseldorf Gallery της Νέας Υόρκης
Χαρακτικό του 1858

Η δημόσια αντίδραση στο άγαλμα του Powers ήταν ανάμεικτη. Όταν το έργο εκτέθηκε για πρώτη φορά στην Αμερική, πολλοί άνθρωποι σκανδαλίστηκαν με το γυμνό της μορφής. Ο Powers αντιμετώπισε την κριτική αυτή στάση με τον υπαινιγμό (διατυπωμένο σε φυλλάδιο που συνόδευε την έκθεση) ότι η νεαρή γυναίκα ήταν ένα τέλειο παράδειγμα της χριστιανικής αγνότητας, διότι ακόμη και απογυμνωμένη προσπαθεί να προστατεύσει τον εαυτό της από το βλέμμα των θεατών.

John Tenniel (1820-1914)
The Virginian Slave
Intended as a Companion to Power's
"Greek Slave" 1851

Μερικοί θεατές έκαναν ωστόσο λόγο για συσχετισμό της Ελληνίδας Σκλάβας με τους δούλους που παράλληλα εργάζονταν στις φυτείες του αμερικανικού Νότου. Αυτός ο συσχετισμός στάθηκε αρχικά η αφορμή να χάσει το έργο ένα μεγάλο μέρος του αμερικάνικου κοινού. 

Σε γελοιογραφία (στην εικόνα αριστερά) που δημοσιεύθηκε από το βρετανικό σατιρικό εβδομαδιαίο περιοδικό Punch, όταν το άγαλμα εμφανίστηκε το 1851 στη Μεγάλη Έκθεση Όλων των Εθνών στο Crystal Palace του Λονδίνου, ο σκιτσογράφος John Tenniel στηλίτευσε την υποκρισία των Αμερικάνων. 


Ο κριτικός τέχνης Robert Hughes υποστηρίζει μεταξύ άλλων ότι: «...Η Ελληνίδα Σκλάβα [του Πάουερς] ήταν ένα προσαρμοσμένο αντίγραφο της Αφροδίτης των Μεδίκων του Ουφίτσι, με κάποιες αλυσίδες στους καρπούς της ως σεξουαλικό υπονοούμενο. Οι Αμερικάνοι πίστεψαν ότι ήταν το πρώτο πραγματικά ηθικό γυμνό που είχαν δει ποτέ... ο Powers έξυπνα εξήγησε στο φυλλάδιο που συνόδευε το γλυπτό του στην αμερικανική περιοδεία του, ότι η γυμνότητα της σκλάβας  δεν ήταν δικό του λάθος αλλά ότι είχε απογυμνωθεί από τα ρούχα της από τους λάγνους και ασεβείς Τούρκους που την έβγαλαν στη δημοπρασία. Έτσι η απρόθυμη γύμνια της συμβόλιζε την πιο αγνή και ιδεατή μορφή, τον θρίαμβο της χριστιανικής αρετής κατά της αμαρτίας. Αυτή η διαφήμιση στόχευσε στην αχίλλειο πτέρνα της την πουριτανική ευαισθησία και λειτούργησε τόσο καλά ώστε οι αμερικανικές ενώσεις  κληρικών καλούσαν τις κοινότητές τους να πάνε να δουν την Ελληνίδα Σκλάβα».

Η σύγκριση ανάμεσα στα δύο έργα The Greek Slave και The Virginian Slave, αποτέλεσε το θέμα ποιήματος του John Greenleaf Whittier (1807-1892) Αμερικάνου ποιητή και ένθερμου υποστηρικτή της κατάργησης της δουλείας στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Στο γλυπτό του Powers ως «όραμα  της ομορφιάς...» αναφέρθηκε η Αμερικανίδα ποιήτρια και υπέρμαχος της κατάργησης της θανατικής ποινής, Maria White Lowell (1821-1853), ενώ η Αμερικανίδα ρήτορας, ρεφορμίστρια, υπέρμαχος της κατάργησης της θανατικής ποινής και των δικαιωμάτων (καθώς και της ψήφου) των γυναικών, Lucy Stone (1818-1893) σταματώντας να θαυμάσει το άγαλμα στο Boston Common, ξέσπασε σε δάκρυα βλέποντας τις αλυσίδες, στις οποίες αναγνώρισε το σύμβολο καταπίεσης των γυναικών. Από εκείνη τη μέρα η Stone περιελάμβανε το ζήτημα των δικαιωμάτων των γυναικών σε κάθε ομιλία της. Μία από τις σημαντικότερες ποιήτριες της Βικτωριανής Εποχής, η Βρετανή Elizabeth Barrett Browning (1806-1861) εμπνεύστηκε από το γλυπτό το παρακάτω ποίημα:

Hiram Power's Greek Slave

They say Ideal Beauty cannot enter

The house of anguish. On the threshold stands

An alien image with enshackled hands,

Called the Greek Slave! as if the artist meant her

(That passionless perfection which he lent her

Shadowed not darkened where the sill expands)

To so confront man’s crimes in different lands

With man’s ideal sense. Pierce to the center,

Art’s fiery finger! and break up ere long

The serfdom of this world! appeal, fair stone,

From God’s pure heights of beauty against man’s wrong!

Catch up in the divine face, not alone

East griefs but west, and strike and shame the strong,

By thunders of white silence, overthrown.

Το άγαλμα, ωστόσο, αποτέλεσε για το υπόλοιπο του αιώνα αφορμή ώστε να κυκλοφορήσουν πολλές μινιατούρες του που κατέληξαν να κοσμούν τα σπίτια των πουριτανών Αμερικάνων, αλλά και να κυκλοφορήσουν εικόνες "ερωτικού περιεχομένου" υπό την κάλυψη της "ηθικότητας", όπως μαρτυρεί η παρακάτω εικόνα ανωνύμου:

 



Unidentified artist Painting of  The Greek Slave
with figures in oriental dress
Quarter plate daguerreotype, c. 1847
Source: Collection of W. Bruce Lundberg

πηγές κειμένων και εικόνων:

http://www.flickriver.com/groups/1794379@N25/pool/
http://en.wikipedia.org/wiki/The_Greek_Slave
http://picturinghistory.gc.cuny.edu/lessons_burnsbrown1.php http://www1.assumption.edu/WHW/IconsFemale/TheGreekSlave.html

_

Σχόλιο: Στις ιστορίες που αφορούν τόσο το γλυπτό του Πάουερς όσο και το πρωτότυπο γλυπτό του Πραξιτέλη, από του οποίου τα αντίγραφα προέκυψε ως ένα ακόμα αντίγραφο και η Ελληνίδα Σκλάβα, μπορούν να ανιχνευτούν οι παρακάτω συμπτώσεις:

Τα γλυπτά αναφέρονται ως τα δημοφιλέστερα της εποχής τους. Και τα δύο τα συνοδεύουν ιστορίες που αφορούν τη σχέση των ανθρώπων με τον ερωτισμό. Τη δημιουργία τους ακολούθησαν πολλά αντίγραφα που χρησίμευσαν ως αντικείμενα διαφόρων χρήσεων (νομίσματα, ποτήρια, μινιατούρες, μπιμπελό, εικόνες ερωτικού περιεχομένου κ.α). Η Αφροδίτη του Πραξιτέλη αντιστάθηκε ακόμα και στον ανθελληνισμό του Αυτοκράτορα Θεοδοσίου του Α' κι έγινε ένα από τα αγαπημένα του αντικείμενα, ενώ η Σκλάβα του Πάουερς αντιστάθηκε στον πουριτανισμό των Αμερικάνων κι έγινε το δικό τους αγαπημένο αντικείμενο. Τέλος η Αφροδίτη του Πραξιτέλη καταστράφηκε σε πυρκαγιά της Κωνσταντινούπολης, ενώ η Ελληνίδα Σκλάβα της ιστορίας του γλυπτού του Πάουερς, πωλήθηκε σε σκλαβοπάζαρο της Κωνσταντινούπολης.

Όσον αφορά τώρα το τι μπορεί/επι-λέγει κάποιος να δει μέσα από τις όποιες εικόνες και ιστορίες, αυτό νομίζω πως σχετίζεται και με τις καταβολές του καθενός μας.

__

Πηγή : κόσμος