Marcuse και Heidegger: Περί φασισμού και ευθύνης

aναδημοσίευση από LeninReloaded

Marcuse και Heidegger: Περί φασισμού και ευθύνης Ι

28 Αυγούστου 1947
Ουάσινγκτον

Αγαπητέ κύριε Χάιντεγκερ,

Σκέφτηκα επί μακρόν όσα μού είπατε κατά την επίσκεψή μου στο Todtnauberg, και θα ήθελα να σάς γράψω για αυτά που σκέφτηκα αρκετά ανοιχτά.

Μού είπατε ότι διαχωρίσατε πλήρως τον εαυτό σας απ' το ναζιστικό καθεστώς το 1934, ότι στις διαλέξεις σας κάνατε εξαιρετικά κριτικές παρατηρήσεις, ότι σας παρακολουθούσε η Γκεστάπο. Δεν θα αμφισβητήσω τα λόγια σας. Παραμένει όμως γεγονός ότι το 1933 ταυτιστήκατε τόσο έντονα με το καθεστώς ώστε σήμερα, στα μάτια πολλών, να θεωρείστε ένας από τους ισχυρότερους διανοητικούς του υπερασπιστές. Οι ίδιες σας οι ομιλίες, τα γραπτά, και οι πραγματείες από αυτή την περίοδο είναι αποδείξεις τούτου. Ποτέ σας δεν τα αποσύρατε -- ούτε μετά το 1945. Ποτέ σας δεν εξηγήσατε δημόσια ότι έχετε καταλήξει σε κρίσεις διαφορετικές από αυτές που εκφράσατε το 1933-34, αν και θα μπορούσατε να είχατε βρει θέση εκτός Γερμανίας οπουδήποτε, στην πράξη. Ποτέ δεν αποκηρύξατε δημόσια καμία από τις πράξεις ή τις ιδεολογίες του καθεστώτος. Εξαιτίας αυτών των περιστάσεων εξακολουθείτε σήμερα να ταυτίζεστε με το ναζιστικό καθεστώς. Πολλοί από μας περιμέναμε για καιρό μια δήλωση από σας, μια δήλωση που θα σας απελευθέρωνε τελικά και ξεκάθαρα από μια τέτοιου είδους ταύτιση, μια δήλωση που θα εξέφραζε με ειλικρίνεια την τωρινή σας στάση για τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν. Αλλά ποτέ σας δεν κάνατε μια τέτοια δήλωση, ή τουλάχιστον ποτέ μια τέτοια δήλωση δεν αναδύθηκε απ' την ιδιωτική σφαίρα. Εγώ - και πάρα πολύ άλλοι - σας θαύμαζα ως φιλόσοφο. Έχουμε μάθει ατελείωτα πράγματα από σας. Αλλά δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε τον φιλόσοφο Χάιντεγκερ και τον άνθρωπο Χάιντεγκερ, γιατί αυτό αντίκειται στην ίδια τη δική σας φιλοσοφία. Ένας φιλόσοφος μπορεί να εξαπατηθεί σε ό,τι αφορά τα πολιτικά θέματα. Στην περίπτωση αυτή, θα παραδεχτεί ανοιχτά το λάθος του. Αλλά δεν μπορεί να εξαπατάται από ένα καθεστώς που έχει δολοφονήσει εκατομμύρια Εβραίους --μόνο και μόνο επειδή ήταν Εβραίοι-- που έκανε την τρομοκρατία καθημερινό φαινόμενο, και που μετέτρεψε όλα όσα αφορούν τις ιδέες του πνεύματος, της ελευθερίας και της αλήθειας στο αιματοβαμμένο τους αντίθετο. Ένα καθεστώς που ήταν, από κάθε άποψη που μπορεί κάποιος να φανταστεί, η φονική καρικατούρα της δυτικής παράδοσης την οποία εσείς ο ίδιος εξηγήσατε και υπερασπιστήκατε με τόση δύναμη. Και αν αυτό το καθεστώς δεν ήταν η καρικατούρα αυτής της παράδοσης αλλά η πραγματική της κλιμάκωση -- και σε αυτή επίσης την περίπτωση, δεν θα υπήρχε εξαπάτηση, διότι τότε θα έπρεπε να καταδικάσετε και να απαρνηθείτε όλη αυτή την παράδοση.

...

Έτσι θέλετε να σάς θυμούνται στην ιστορία των ιδεών; Κάθε προσπάθεια να καταπολεμηθεί αυτή η κοσμικής κλίμακας παρεξήγηση προσκρούει στην γενικά αποδεκτή αντίσταση στην ιδέα τού να πάρουμε σοβαρά τους ιδεολογικούς νομιμοποιητές των Ναζί. Η κοινή λογική (και ανάμεσα στους διανοούμενους), η οποία μαρτυρά αυτή την αντίσταση, αρνείται να σάς δει ως φιλόσοφο, διότι η φιλοσοφία και ο ναζισμός είναι πράγματα ασυμφιλίωτα. Η κοινή λογική δικαιώνεται στην πεποίθησή της αυτή. Και πάλι: εσείς (κι εμείς) μπορούμε να καταπολεμήσουμε την ταύτιση του προσώπου και της εργασίας σας με τον Ναζισμό (και άρα την αποσύνθεση της φιλοσοφίας σας) μόνο αν δηλώσετε δημόσια την αλλαγή άποψής σας.

...

Χέρμπερτ Μαρκούζε

(μτφρ.: Lenin Reloaded)

 ____________________

Marcuse και Heidegger: Περί φασισμού και ευθύνης ΙI

 

20 Ιανουαρίου, 1948 Φράιμπουργκ 

...Αν μπορώ να συνάγω από την επιστολή σας ότι σάς απασχολεί σοβαρά το να καταλήξετε σε μια σωστή κρίση σχετικά με το έργο μου και εμένα, τότε η επιστολή σας μού δείχνει ακριβώς πόσο δύσκολο είναι να συζητήσεις  με ανθρώπους που δεν έχουν ζήσει στη Γερμανία από το 1933, και που κρίνουν τις απαρχές του εθνικοσοσιαλιστικού κινήματος από τη σκοπιά του τέλους του. Σχετικά με τα βασικά σημεία της επιστολής σας, θα ήθελα να πω τα εξής:

1. Σχετικά με το 1933: Ανέμενα από τον εθνικό σοσιαλισμό μια ολοκληρωτική πνευματική αναγέννηση, μια συμφιλίωση των κοινωνικών ανταγωνισμών, και μια σωτηρία του δυτικού Dasein από τους κινδύνους του κομμουνισμού. Τούτες οι πεποιθήσεις εκφράστηκαν στην Πρυτανική μου ομιλία (την διαβάσατε ολόκληρη;), σε μια διάλεξη περί "Της ουσίας της επιστήμης", και σε δυο ομιλίες στους φοιτητές του Φράιμπουργκ. Υπήρχε επίσης μια εκλογική έκκληση περίπου 25-30 αράδων, η οποία δημοσιεύτηκε στην φοιτητική εφημερίδα [του Φράιμπουργκ]. Σήμερα, βλέπω κάποιες από τις προτάσεις μου ως παραπλανητικές. 

2. Το 1934 αναγνώρισα το πολιτικό μου λάθος και παραιτήθηκα από την πρυτανεία, σε ένδειξη διαμαρτυρίας ενάντια στο κράτος και το κόμμα.  Το ότι το υπαριθμόν 1 [δηλ., οι κομματικές δραστηριότητες του Χάιντεγκερ] έτυχε εκμετάλλευσης για σκοπούς προπαγάνδας τόσο εδώ όσο και στο εξωτερικό και ότι το υπαριθμόν 2 [η παραίτησή του] αποσιωπήθηκε για εξίσου προπαγανδιστικούς λόγους, δεν περιήλθε στην αντίληψή μου και δεν μπορεί να εκληφθεί εναντίον μου.

3. Έχετε απόλυτο δίκαιο για το ότι δεν έκανα κάποια δημόσια, εύκολα κατανοητή αντι-δήλωση. Θα ήταν το τέλος μου και το τέλος της οικογενείας μου. Για το σημείο αυτό, ο Γιάσπερς είπε: το ότι παραμένουμε ζωντανοί είναι η ενοχή μας.

4. Στις διαλέξεις και τα μαθήματά μου την περίοδο 1933-44, ενσωμάτωσα μια οπτική που ήταν τόσο αναμφισβήτητη που, ανάμεσα στους φοιτητές μου, κανείς δεν έπεσε θύμα της ναζιστικής ιδεολογίας. Τα έργα μου της περιόδου αυτής, αν δημοσιευτούν ποτέ, θα πιστοποιήσουν το γεγονός αυτό.

5. Μια δήλωση μετά το 1945 ήταν αδύνατη για μένα: οι υποστηρικτές των Ναζί ανακοίνωσαν την αλλαγή των συμπαθειών τους με τον πιο αποτρόπαιο τρόπο. Όμως εγώ δεν είχα τίποτε κοινό μ' αυτούς. 

6. Για τις σοβαρές, δικαιολογημένες κατηγορίες που διατυπώνετε "σχετικά μ' ένα καθεστώς που δολοφόνησε εκατομμύρια Εβραίους, που έκανε την τρομοκρατία καθημερινό φαινόμενο, και που μετέτρεψε όλα όσα αφορούν στις ιδέες του πνεύματος, της ελευθερίας και της αλήθειας στο αιματοβαμένο τους αντίθετο", μπορώ απλώς να προσθέσω ότι αν αντί για "Εβραίους" γράφατε "ανατολικογερμανούς" [δηλ., Γερμανούς των ανατολικών περιοχών] τότε το ίδιο ισχύει για έναν από τους συμμάχους, με την διαφορά ότι όλα όσα έγιναν από το 1945 έχουν γίνει δημοσίως γνωστά, ενώ η αιματηρή τρομοκρατία των Ναζί κρατήθηκε στην πραγματικότητα μυστική σε ό,τι αφορά τον γερμανικό λαό.

Συμπερασματικά, θα ήθελα να σας ζητήσω να αναλογιστείτε ότι και σήμερα υπάρχει ψευδής προπαγάνδα, για παράδειγμα ότι εξαπλώνονται φήμες για να αντικρούσουν την αλήθεια. Έχω μάθει για την ύπαρξη εντελώς παράλογων δυσφημίσεων εμού και της εργασίας μου.

Σας ευχαριστώ για την ανοιχτή έκφραση των αμφιβολιών σας για μένα. Μπορώ μόνο να ελπίσω ότι κάποια μέρα θα ξαναβρείτε στο έργο μου τον φιλόσοφο με τον οποίο μελετήσατε και εργαστήκατε.

Με τους καλύτερούς μου χαιρετισμούς,

Μ. Χάιντεγκερ

(μετάφραση, υπογραμμίσεις: Lenin Reloaded)

 ______________________________________



το link από το RadicalDesire

Marcuse και Heidegger: Περί φασισμού και ευθύνης ΙII

12 Μαίου, 1948
Ουάσινγκτον

Αγαπητέ κύριε Χάιντεγκερ,

Για πολύ καιρό, δεν ήμουν σίγουρος για το αν πρέπει να απαντήσω την επιστολή σας της 20ης Ιανουαρίου. Έχετε δίκαιο: η συζήτηση με αυτούς που δεν έζησαν στη Γερμανία μετά το 1933 είναι προφανώς πολύ δύσκολη. Πιστεύω όμως ότι ο λόγος για αυτό δεν είναι η έλλειψη οικειότητάς μας με την γερμανική κατάσταση κάτω απ' τον ναζισμό. Γνωρίζαμε πολύ καλά την κατάσταση αυτή -- ίσως ακόμη καλύτερα από αυτούς που ζούσαν στη Γερμανία. Οι άμεσες επαφές που είχα με πολλούς από αυτούς τους ανθρώπους το 1947 με έπεισαν για αυτό. Ούτε μπορεί να εξηγηθεί απ' το γεγονός ότι "κρίνουμε την αρχή του εθνικοσοσιαλιστικού κινήματος απ' το τέλος του." Γνωρίζαμε, και το είδα και εγώ, ότι η αρχή περιείχε ήδη το τέλος. Η δυσκολία της συζήτησης μού φαίνεται μάλλον ότι εξηγείται από το γεγονός ότι οι άνθρωποι στην Γερμανία εκτέθηκαν σε μια ολική διαστροφή κάθε έννοιας και συναισθήματος, γεγονός που πολλοί δέχτηκαν υπερβολικά πρόθυμα. Αλλιώς θα ήταν αδύνατο να εξηγήσουμε το γεγονός ότι ένας άνθρωπος όπως εσείς, ικανός να κατανοήσει τη δυτική φιλοσοφία όσο κανένας, μπόρεσε να δει στον Ναζισμό "μια πνευματική αναγέννηση της ζωής στο σύνολό της", μια "λύτρωση του δυτικού Dasein από τους κινδύνους του κομμουνισμού" (ο οποίος όμως είναι ο ίδιος ένα βασικό συστατικό αυτού του Dasein!). Εδώ δεν έχουμε πολιτικό αλλά διανοητικό πρόβλημα. Μπαίνω στον πειρασμό τού να πω: πρόβλημα κατανόησης, αλήθειας. Εσείς, ο φιλόσοφος, συγχύσατε την εξάλειψη του δυτικού Dasein με την αναγέννησή του; Δεν ήταν αυτή η εξάλειψη ήδη προφανής σε κάθε λέξη των "ηγετών" του, σε κάθε χειρονομία και πράξη των Ναζί, πολύ πριν το 1933;

Παρ' όλα αυτά, θα ήθελα να ασχοληθώ μόνο με ένα τμήμα της επιστολής σας, αλλιώς η σιωπή μου μπορεί να ερμηνευθεί ως συνενοχή.

Γράφετε πως όλα όσα λέω για την εξάλειψη των Εβραίων ισχύει το ίδιο για τους συμμάχους, αν αντί για "Εβραίου" βάζαμε "Ανατολικογερμανούς." Δεν θέτετε τον εαυτό σας με αυτή την πρόταση εκτός της διάστασης στην οποία μια συζήτηση μεταξύ ανθρώπων είναι καν εφικτή, δεν τον θέτετε εκτός Λόγου; Διότι μόνο εκτός της διάστασης του λόγου είναι εφικτό να εξηγήσεις, να σχετικοποιήσεις, να "κατανοήσεις" ένα έγκλημα λέγοντας ότι οι άλλοι έκαναν το ίδιο. Και περαιτέρω: πώς μπορείτε να εξισώνετε τα βασανιστήρια, τον ακρωτηριασμό και την εξάλειψη εκατομμυρίων ανθρώπων με την βίαιη επανεγκατάσταση πληθυσμιακών ομάδων που δεν υπέστησαν κανένα από αυτά τα αίσχη (με την εξαίρεση ίσως πολλών ιδιαζόντων περιπτώσεων); Από την σύγχρονη οπτική, μοιάζει ήδη να υπάρχει διαφορά ημέρας και νύχτας, ανθρωπιάς και απανθρωπιάς, στη διαφορά μεταξύ ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης και των απελάσεων και φυλακίσεων των μεταπολεμικών ετών. Στη βάση του επιχειρήματός σας, αν οι σύμμαχοι είχαν κρατήσει το Άουσβιτς και το Μπούχενβαλντ -- και όλα όσα διαπράχθηκαν εκεί-- για τους "Ανατολικογερμανούς" και τους Ναζί, τότε ο λογαριασμός θα ήταν εν τάξει! Αν όμως η διαφορά ανάμεσα στην απανθρωπιά και την ανθρωπιά αναχθεί σε αυτή την εσφαλμένη αριθμητική, τότε τούτο είναι και η κοσμοϊστορική ευθύνη του ναζιστικού συστήματος, το οποίο έδειξε στον κόσμο τι μπορούν οι άνθρωποι να κάνουν στους συνανθρώπους τους μετά από περισσότερα από 2000 χρόνια δυτικού Dasein. Φαίνεται πως ο σπόρος έπεσε σε γόνιμο έδαφος: ίσως ακόμα να αισθανόμαστε την συνέχεια αυτού που άρχισε το 1933. Για το αν θα εξακολουθούσατε να το θεωρείτε "ανανέωση" δεν είμαι σίγουρος.

Με τους καλύτερους χαιρετισμούς μου,

Χέρμπερτ Μαρκούζε

(Μτφρ.: Lenin Reloaded)

_________________________________